طبقه بندی مشاغل؛ بررسی اهداف، قوانین و دستورالعمل‌های آن

• طبقه بندی مشاغل چیست؟
• مشمولین طبقه بندی مشاغل
• دستورالعمل‌های طبقه بندی مشاغل
• نحوه انجام این طرح
• اهداف طبقه بندی مشاغل
• مزد کارگران مشمول طبقه بندی مشاغل

هر شغل با توجه به مشخصه‌های خود، به پیش‌نیازهایی نیاز دارد که میزان حقوق دریافتی و سایر مزایا، بر اساس همین مشخصه‌ها و تفاوت‌ها تعیین خواهد شد. بی‌شک تعیین این پیش‌نیازها به‌صورت مستقل امکان‌پذیر نیست و به یک فرایند مشخص نیاز دارد که بر اساس آن، هر شغل محدوده وظایف معینی داشته باشد و فرد شاغل در آن جایگاه، دستمزدی متناسب با حیطه‌ی فعالیت‌هایش دریافت کند. این فرایند، طبقه بندی مشاغل نام دارد.

اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل، مزایا و تسهیلات مختلفی را در اختیار نیروهای کار می‌گذارد و به همین خاطر اجرای اختیاری آن، ممکن نبوده و از سوی قانون کار برای تمامی کارگاه‌های مشمول، اجباری است. در این نوشتار قصد داریم به بررسی طبقه‌بندی مشاغل پرداخته و همه نکات مهم مرتبط به این فرایند را شرح دهیم. همراه ما باشید.

طبقه بندی مشاغل چیست؟

پیشینه طبقه بندی مشاغل در ایران به سال ۱۳۰۱ باز می‌گردد و در سال ۱۳۲۵، آئین‌نامه طبقه‌بندی مشاغل همراه با اولین قانون کار تصویب شد. در سال‌های بعد و به مرور، قوانین آن نیز تکمیل شد و به یک قانون کلی دست پیدا کردیم.

هدف انجام این کار این است که هر فرد با توجه به تخصص خود در یک جایگاه مشخص استخدام شده و با توجه به مجموع عوامل موثر هم‌چون میزان کار، میزان خطرهای موجود در شغل و سایر عوامل مهم دیگر، حقوق کافی و لازم را دریافت کند و از سوی دیگر، کارفرما بیش از آن‌چه که باید، از نیروهای مجموعه خود انتظار کار و فعالیت نداشته باشد.

به عبارت دیگر، طبقه بندی مشاغل، حوزه کاری و البته شرح کامل هر جایگاه شغلی را تعیین می‌کند و با استفاده از آن، افراد از میزان مزد، مزایا و سایر موارد مهم موجود در شغل‌شان مطلع خواهند شد.

مشمولین طبقه بندی مشاغل

کارگاه‌هایی که بیش از ۵۰ نفر کارگر داشته باشند و یا همه کارگاه‌ها و مجموعه‌های پیمانکاری طرف قرارداد با مجموعه‌های دولتی، باید طرح طبقه بندی مشاغل را اجرا کنند. در این محیط‌های کاری، همه کارگران و نیروهای کار شاغل در این محیط‌ها، مشمول قانون طبقه بندی مشاغل بوده و باید حقوق، مزایا و سایر موارد مهم کاری آن‌ها بر این اساس تعیین شود.

این موضوع به نوع قرارداد کار نیروها نیز بستگی نداشته و شامل همه قراردادهای دائم، موقت و فصلی است. بنابراین همه موسسه‌ها، مجموعه‌ها و سازمان‌های دولتی، خصوصی، تعاونی، بانک‌ها، شهرداری و هر نوع حوزه کاری هم‌چون صنعتی، فنی، آموزشی و...، همه مشمول این طرح هستند.

دستورالعمل‌های طبقه بندی مشاغل

دستورالعمل اجرایی طبقه بندی مشاغل شامل موارد مختلفی هم‌چون نحوه ارزیابی مشاغل، نحوه اجرای طرح طبقه بندی، شرایط کارگاه‌های مختلف، قوانین ارتقا و جابه‌جایی افراد در جایگاه‌های شغلی گوناگون، میزان پرداخت مزایا و تمام جزئیات دیگر طرح است. برای مثال، در ادامه به بررسی دستورالعمل‌های طبقه بندی مشاغل کارگری خواهیم پرداخت.

دستورالعمل طبقه بندی برای کارگران بر طبق ماده ۴۸ و ۴۹ قانون کار انجام می‌شود که چند موضوع کلی را مد نظر قرار داده و شامل نکات زیر است:

• تمام کارگران با هر نوع قراردادی، شامل طرح طبقه بندی مشاغل خواهند بود؛
• لزوم در نظر گرفتن سوابق تجربی و میزان مهارت فرد در صورت عدم وجود تحصیلات مورد نیاز؛
• برای طبقه بندی مشاغل کارگران، ساده‌ترین کار با ضریب ۱ مشخص شده و با توجه به سختی و پیچیدگی، ضرایب بالاتر به آن جایگاه شغلی تعلق خواهد گرفت؛
• هر سال فعالیت و افزایش تجربه فرد، باعث ارتقای جایگاه شغلی و ضریب کاری او خواهد شد.

این موارد، برخی از مهم‌ترین نکاتی است که به‌عنوان دستورالعمل طبقه بندی مشاغل کارگران در نظر گرفته شده است. این فرایند برای مشاغل مختلف، متفاوت بوده و هر کدام دستورالعمل‌های خاص خود را دارند.

استخدام مهندس برق

جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.

نحوه انجام این طرح

طرح طبقه بندی مشاغل، در ۲ نوع کارگاه الزامی و اجباری است:

• کارگاه‌های با ۵۰ نفر کارگر و بیشتر؛
• تمام شرکت‌های خدماتی پیمانی و تامین نیروی انسانی که با دستگاه‌های اجرایی مختلف همکاری دارند.

در کارگاه‌های با بیش از ۵۰ نفر کارگر، طرح طبقه بندی مشاغل توسط افراد متخصصی انجام می‌شود که دارای مجوز اجرای طرح طبقه بندی مشاغل هستند. این افراد مجوز کار خود را از وزارت کار دریافت کرده و با توجه به شرایط خاص هر کارگاه، طبقه‌بندی اختصاصی آن را انجام خواهند داد. این طرح اولیه باید به وزارت کار ارائه شده و سپس تایید شود؛ در صورت تایید طرح، آن طبقه بندی مشاغل نیز رسمی شده و باید در همان کارگاه اجرا شود. در این نوع کارگاه‌ها، یک هیئت یا کمیته طبقه بندی مشاغل تشکیل خواهد شد و همه فعالیت‌های مرتبط با تغییر گروه، شغل، وظایف و...، تنها پس از کسب تایید از این کمیته و هیئت، اجرایی می‌شود.

انجام این کار برای شرکت‌های خدماتی متفاوت است و برای طبقه بندی مشاغل، هر کارگاه و محیط کار به‌صورت مجزا طبقه بندی جایگاه‌های شغلی را انجام خواهند داد. طبقه بندی مشاغل برای انواع کارگاه‌های موجود، به‌صورت یکسان از سوی وزارت کار تعیین نشده و انجام این کار بر عهده کارفرما است. معمولا طبقه بندی با توجه به توافق‌های مابین کارفرما و نیروهای کار انجام می‌شود و کارفرما پس از بررسی موارد مختلفی هم‌چون شرایط مورد نیاز، تخصص مد نظر و سایر عوامل مهم برای برعهده گرفتن یک شغل، برای تعیین کردن گروه شغلی و مزایای لازم برای هر جایگاه شغلی اقدام خواهد کرد.

تقسیم‌بندی‌های مختلفی برای طبقه بندی مشاغل وجود دارد، برای مثال شرکت‌های پیمانکاری دارای گروه‌های مختلفی هم‌چون خدمات عمومی، امور حمل‌ونقل، باغبانی و فضای سبز، طبخ و تولید غذا، تعمیر، نگهداری و تاسیسات ساختمانی و در نهایت خدمات شهری هستند که هر کدام از آن‌ها دارای عناوین شغلی متفاوت و در نتیجه طبقه‌بندی‌های مختلفی نیز خواهند بود.

اهداف طبقه بندی مشاغل

دریافت دستمزد و مزایای ناکافی، یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که نیروهای کار با آن مواجه هستند. نمونه‌های بسیار زیادی وجود دارد که افراد با دانش، سابقه کار و یا تخصص کمتر، دستمزد یکسان و یا حتی بیشتر از سایر افراد متخصص می‌گیرند و این موضوع نارضایتی‌های زیادی را در بین نیروهای کار یک مجموعه ایجاد می‌کند. یکی از مهم‌ترین اهداف طرح طبقه بندی مشاغل، ارائه دستمزد متناسب با میزان تخصص، دانش و سابقه کاری افراد است.

هدف دیگر از طرح طبقه بندی مشاغل، ایجاد یک فرایند استاندارد برای استخدام افراد در جایگاه‌های مختلف است. در صورت وجود یک طرح کلی که در آن استانداردهای لازم برای هر جایگاه شغلی تعیین شده باشد، نظم و هماهنگی بیشتری در بین نیروهای استخدامی وجود خواهد داشت و از بی‌قانونی‌های احتمالی هم‌چون استخدام افراد ناشایست، استخدام افراد متخصص برای جایگاه‌های نامناسب، پرداخت دستمزد کمتر با توجه به میزان تخصص و سابقه مورد نیاز و سایر موارد مشابه، به‌شدت کاسته می‌شود.

یکی دیگر از اهداف طبقه بندی مشاغل این است که با تعیین وظایف و مسئولیت‌های نیروی کار، اختلافات معمول محیط کاری کاهش یافته و وظایف نیروهای کار و وظایف مدیران و مسئولان مشخص شده و روابط مابین این ۲ گروه، بهبود پیدا می‌کند.

علاوه بر تمام این اهداف، یکی از مهم‌ترین اهداف طبقه بندی مشاغل این است که احراز شغل برای هر جایگاه تعیین شود و وظایف، مسئولیت‌ها، حوزه اختیارات هر فرد شاغل در یک جایگاه شغلی خاص، مشخص خواهد شد. بدین شکل، هر نیروی کار وظایف قانونی و مسئولیت‌های تعیین شده خود را باید انجام دهد و کارفرما نمی‌تواند از یک نیروی کار، انتظار انجام چندین کار به‌صورت هم‌زمان و تنها با پرداخت حقوق یک موقعیت شغلی، داشته باشد.

مزد کارگران مشمول طبقه بندی مشاغل

کارگرانی که مشمول طرح طبقه بندی مشاغل می‌شوند، دست‌مزد آن‌ها بر طبق ۲ بخش مجزا تعیین خواهند شد. این ۲ بخش شامل موارد زیر است:

• مزد شغل یا مزد گروه؛
• مزد پایه برای کارگرانی با بیش از یک سال سابقه کاری.

مجموع این ۲ بخش، دست‌مزد نهایی کارگران را تشکیل می‌دهد.

برای تعیین دست‌مزد هر کارگر، ابتدا باید به جداول مزد ۱۴۰۰ مراجعه کنیم که در ۲۰ گروه مختلف، افراد گروه‌بندی شده و مزد پایه روزانه هرکدام تعیین شده است. کمترین میزان مزد برای یک کارگر با ضریب شغلی ۱، روزانه ۸۸۵.۱۶۵ بوده و این مبلغ با توجه به ضریب کاری افراد، افزایش می‌یابد.

سپس تمام مزایا و ردیف‌های پرداختی هم‌چون پایه سنوات، کمک‌هزینه‌های مختلف مسکن، حق عائله مندی و...، عیدی و پاداش، پایان کار و مرخصی محاسبه شده و با سایر مزایای احتمالی کسب شده هم‌چون حق شیفت‌های مختلف، جمع خواهند شد. مجموع این مبالغ، میزان حقوق نهایی کارگران در کارگاه‌های مشمول طبقه بندی مشاغل است.

جمع‌بندی 

طرح طبقه بندی مشاغل برای جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی تصویب شده است. در صورت طبقه بندی مشاغل، هر فرد با توجه به میزان تخصص، تحصیل، تجربه و سابقه کار، در یک جایگاه خاص دسته‌بندی می‌شود و بدین شکل، میزان حقوق تمام افراد هم‌پایه با یک میزان تخصص و تجربه، یکسان خواهد شد. علاوه بر این، در طبقه بندی مشاغل احراز شغلی هر جایگاه کاری نیز به‌خوبی تعیین خواهد شد. بنابراین کارفرما نمی‌تواند از کارگران بخواهد بیش از حوزه وظایف و مسئولیت‌های خود فعالیت کرده و در نهایت دست‌مزد تنها یک جایگاه شغلی را به آن‌ها پرداخت کند.

رزومه ساز

با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.