تفکر خلاق چیست و چگونه می‌توان خلاقانه فکر کرد؟

• شناخت عملکرد مغز: راهی برای کسب آگاهی از تفکر خلاق
• چطور نیم‌کره راست مغز خود را درگیر کنید؟
• تفکر خلاق چیست؟
• تکنیک های تفکر خلاق
• ابعاد تفکر خلاق
• فواید تفکر خلاق برای استخدام
• چطور در کارهای روزمره تفکر خلاق داشته باشید؟
• موانع تفکر خلاق
• ۳ نکته برای پرورش تفکر خلاق در تیم
• ۶ راه برای تقویت تفکر خلاق
• ۲ نکته کلیدی برای یادگیری تکنیک‌ های تفکر خلاق

چطور بعضی از آدم‌ها همیشه در حال ساختن ایده‌های جدید هستند و اندیشه خلاقانه دارند، در حالی که بعضی دیگر نمی‌توانند به‌راحتی این کار را انجام دهند؟ پاسخ این سؤال در توانایی آنها در استفاده از تفکر خلاق (Creative Thinking) نهفته است. تفکر خلاق، توانایی داشتن نگاه متفاوت به هرچیز و یافتن راه‌های جدید برای حل مشکلات است. مهارت‌های تفکر خلاق، فقط برای افرادی مثل هنرمندان و نوازندگان نیست؛ همه می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. شما هم برای داشتن فکر خلاق می‌توانید مهارت‌ها و تکنیک‌های مفیدی را یاد بگیرید و دیدگاه جدیدی را برای نوآوری، حل مسئله و مدیریت تغییر ایجاد کنید. در این مطلب با تعریف تفکر خلاق و راه‌های پرورش آن توضیح خواهیم داد.

شناخت عملکرد مغز: راهی برای کسب آگاهی از تفکر خلاق

تاکنون تحقیقات زیادی درباره نحوه کارکرد مغز انجام شده است که نتایج جالبی به همراه داشته و دانستن آن می‌تواند به فرایند نهادینه‌شدن تفکر خلاق در شما کمک کند. تعدادی از این نتایج را در ادامه می‌خوانید:

۱. مغز ما پیچیدگی و تغییر را دوست دارد

نوزادان بیشتر به چیزهای پیچیده و درحال‌تغییر مانند برگ‌های درختی که  با باد حرکت می‌کنند، نگاه می‌کنند تا چیزهای ساده و ثابت. اینجا است که می‌فهمیم علاقه به پیچیدگی در ما نهادینه شده است. 

۲. یادگیری،‌ یادگیری می‌آورد

هرچه بیشتر یاد بگیرید، یادگیری برای شما راحت‌تر می‌شود. این امر به‌ویژه وقتی که بیشتر و بیشتر درباره همان موضوع می‌آموزید، صادق است زیرا مغز شما هر بار اطلاعات بیشتری برای ساخت یک تصویر خواهد داشت. مغز ما جذب الگوها و ساختارها می‌شود و تمایل به دریافت اطلاعات بیشتری دارد تا بتواند آنها را با اطلاعات قبلی پیوند دهد. کسب توانایی برقراری پیوند میان این اطلاعات به شکل‌گیری تفکر خلاق کمک فراوانی می‌کند.

۳. مغز ما بر‌ اساس اطلاعات موجود فرضیات مختلف می‌سازد

عده‌ای این کار مغز را «میان‌بر‌زدن» می‌نامند. اگر مغز شما به‌طور مؤثر فکر کند که  می‌داند چه اتفاقی در حال رخ‌دادن است، به‌جای آنکه دنبال توضیح در آنچه که می‌بیند و می‌شنود باشد، به‌دنبال مدل‌های ذهنی خود است. این مفید است زیرا شما را توانمند می‌کند تا تجارب خود را تعمیم دهید،‌ اما می‌تواند شما را به‌سختی اسیر تجربیات قبلی‌تان کند.

۴. مغز ما تمایل به کشف معانی و ارتباطات موجود دارد

ما به همان اندازه که پیچیدگی و تغییر را دوست داریم، عاشق الگوها و ارتباطات هستیم؛ برای مثال، ما شعرهای قافیه‌دار را راحت‌تر از شعرهای سپید حفظ می‌کنیم. مغز ما سعی می‌کند در هر چیز جدیدی الگویابی کند تا آن را راحت‌تر به خاطر بسپارد و با اطلاعات موجود از قبل، ادغام کند؛ این عادت باعث می‌شود هنگامی که هیچ الگویی وجود ندارد، فکر کنیم آن را می‌بینیم؛ علت توهم توطئه نیز همین عادت است.

۵. مغز ما بازی را دوست دارد

یکی از دلایل جست‌وجوی الگوها، همین مورد است و آنهایی که از حل‌کردن جدول و پازل‌ها لذت می‌برند، حتما آن را تأیید می‌کنند. کودکان و بزرگ‌سالان به‌طور ذاتی از بازی‌ با کلمات لذت می‌برند، اما اغلب افراد برای بازی با ایده‌ها در محیط کار، نیاز به تشویق بیرونی دارند. اگرچه بازی در ذات انسان‌ها است،‌ شرطی‌شدگی باعث شده که فکر کنیم فقط در مواقع خاصی اجازه بازی‌کردن داریم.

۶. باید مراقب مغز خود باشید

اگر خسته، گرسنه، یا تشنه باشید، مغز شما درست کار نخواهد کرد، زیرا آن‌قدر درگیر ارضای نیازهای فیزیکی شما می‌شود که به موضوعات مهم‌تر نوبت نمی‌رسد. اگر بترسید یا استرس بالایی داشته باشید نیز مغز شما کارکرد مناسبی نخواهد داشت؛ کافی است به این فکر کنید که در شرایطی که تحت فشار زیادی مثل امتحان‌دادن هستید، پاسخ به یک سؤال چقدر سخت است. ورزش مرتب،‌ تغذیه سالم،‌ خواب کافی و شرکت در فعالیت‌های سرگرم‌کننده باعث کارکرد عالی مغز می‌شود. اگر این نکات را رعایت کنید، از مغز خود پاداش می‌گیرید؛ چگونه؟‌ با اندیشیدن به موضوعاتی که خیال می‌کنید خیلی وقت پیش، آنها را رها کرده‌اید یا حتی فکرکردن در موقع خواب.

چطور نیم‌کره راست مغز خود را درگیر کنید؟

تحقیقات متعدد در سال‌های اخیر، نشان داده است که نحوه عملکرد دو نیم‌کره مغز متفاوت است؛

نیم‌کره چپ مغز، مبتنی بر منطق و نظم است و نیم‌کره راست مغز، روی جنبه‌های آشفته، خلاقانه و نوآورانه تمرکز دارد.

هرچند این دیدگاه به ‌نظر افراطی می‌رسد، شواهد حاکی از آن است فعالیت‌های بدنی مؤثر برای بخش خلاق مغز، به شما کمک می‌کنند تا متفاوت فکر کنید.

برای این منظور، به‌سادگی می‌توانید شکلی سه‌بعدی مانند بادکنک ترسیم کنید. این فعالیت می‌تواند فردی یا گروهی باشد تا به فرایندهای فکری شما یا دیگری کمک کند.

راه دیگر برای کنترل بخش خلاق مغز، خلق چیز جدیدی است که شاید فراتر از بادکنک، جعبه‌های مقوایی قدیمی بزرگ و کوچک یا حتی لِگو باشد. بسیاری از افراد می‌دانند که پازل‌های جیگسا (جورچین)، روش مناسبی برای تقویت تفکر خلاق است.

ساخت اشیاء دست‌ساز و به‌کار‌گیری بخش آگاهانه ذهن پیرامون مشکلات فضایی، اغلب در حل مشکلات بزرگ و دست‌نخورده، به ناخودآگاه شما کمک می‌کند.

تفکر خلاق چیست؟

روشی است برای دیدن مشکلات یا موقعیت‌ها از منظری تازه و پیشنهاد راه‌حل‌های غیرمستقیمی که در ابتدا ممکن است ناخوشایند به نظر برسند. تفکر خلاق، هم با فرایند بدون ساختار مثل جلسات ایده‌پردازی تحریک می‌شود، هم با فرایند سازمان‌یافته مانند تفکر جانبی.

خلاقیت، توانایی ایجاد چیزهای جدید است که می‌تواند ایده جدیدی در قالب یک نقاشی یا یک قطعه موسیقی باشد.

ما همیشه به تفکر خلاق نیازمند هستیم زیرا مغز ما به‌طور طبیعی تمایل به انتخاب میان‌برها دارد. وقتی که اطلاعاتی در ذهنمان داریم، مایلیم از آنها استفاده کنیم. این همان فرایند یادگیری است که مزیت‌های زیادی دارد؛ برای مثال، مجبور نمی‌شویم هر بار برای غذاخوردن، استفاده از قاشق و چنگال را بیاموزیم؛ اما این روش معایبی هم دارد، مثلا ما دیگر درمورد کارهایی که مدام انجام می‌دهیم و چیزهایی که می‌بینیم یا می‌گوییم، فکر نمی‌کنیم.

البته می‌توان در تمام شرایط، خلاقانه‌ اندیشید. برخی از افراد به‌سادگی ایده‌های جدید می‌سازند و به‌ نظر می‌رسد که نسبت به اطرافیانشان، دید متفاوتی نسبت به هرچیز دارند.

آنها همیشه در حال پرسیدن «چرا؟» و «چرا نه؟» بوده و به‌طور طبیعی، مبتکر و حلال مشکلات هستند.

اما برای بیشتر افراد، تفکر خلاق نیازمند تلاش بیشتری است و ترجیح می‌دهند آن را برای زمان‌های واقعا ضروری به‌کار بگیرند.

موارد زیر موقعیت‌های معمول استفاده از تکنیک‌های تفکر خلاق است:

• وقتی با مشکل یا مسئله بزرگی روبه‌رو هستید و نمی‌توانید روش رو‌به‌جلو و واضحی را ببینید؛
• وقتی تغییری در حال رخ‌دادن است و به‌سختی می‌توانید از آنچه که در پیش است، آگاه شوید و بخواهید درمورد اتفاقات احتمالی فکر کنید؛
• وقتی اختلاف‌نظر زیادی درمورد اتفاقات آینده وجود دارد و به نظر نمی‌رسد که اعضای تیم بدون تلاش زیاد بتوانند به سازش برسند؛
• وقتی به چیز جدیدی احتیاج دارید که قبلا آن را امتحان نکرده و از آن مطمئن نیستید.

در موارد گفته شده، ممکن است کمک‌گرفتن از مربی آموزش‌دیده‌ برای تیم مفید باشد.

تکنیک های تفکر خلاق

تفکر خلاق، توانایی تفکر درمورد مسائل و مشکلات با روشی نسبتا متفاوت، به‌منظور خلق راه‌حل‌های جدید است. در این راستا روش‌های مختلفی به‌عنوان تکنیک های تفکر خلاق وجود دارد که معمولا برای کمک به مراحل حل مسئله در محیط کار استفاده می‌شوند. با این حال، برای روبه‌روشدن با مشکلات و مسائل خارج از محل کار نیز کاربرد دارند.

در نگاه اول ممکن است برخی از تکنیک ‌های تفکر خلاق مضحک به ‌نظر برسند، اما اغلب اصول خوبی در آنها به‌کار گرفته شده است که نتایج آنها، شما را غافل‌گیر خواهد کرد. در ادامه، ۵ تکنیک مهم تفکر خلاق را معرفی می‌کنیم.

۱. طوفان فکری (Brainstorming)

بهترین راه برای داشتن ایده خوب، داشتن ایده‌های زیاد است.

لینوس پائولینگ (Linus Pauling)، برنده ۲ جایزه نوبل، شیمی‌دان، بیوشیمیست و مبارز صلح

به همین ترتیب، طوفان فکری یکی از تکنیک های تفکر خلاق و روشی مرسوم برای تجمع افراد و خلق ایده است. اصل شکل‌گیری طوفان فکری مبتنی بر این دیدگاه لینوس پائولینگ است که اغلب ایده‌ها خیلی خوب نیستند، بنابراین بهترین راه برای داشتن ایده خوب، خلق ایده‌های متعدد و در مرحله بعد، کنارگذاشتن ایده‌های غیرعملی و نامناسب است. مشکل اینجا است که هیچ معیار علمی‌ برای تعداد ایده‌های موردنیاز در راستای یافتن ایده خوب یا حتی ضمانتی برای یافتن آنها وجود ندارد.

به‌طور کلی توافق می‌شود که در مراحل ابتدایی، قوانین طوفان فکری به شرح زیر باشند:

• هر کسی حرفی برای گفتن دارد؛
• همه ایده‌ها ارزش یکسانی دارند؛
• هیچ انتقادی نسبت به عقاید دیگران مجاز نیست.

حداقل ۱ یا ۲ روش مختلف برای مدیریت جلسات طوفان فکری وجود دارد:

1. هرکس یک ایده اولیه را دنبال کند، از آن برای تولید ایده‌های جدید بهره ببرد و زمانی که به نتیجه نهایی رسید، سراغ ایده جدید دیگری برود و این فرایند را تکرار کند.
2. شرکت‌کنندگان تشویق می‌شوند تا آزادانه ایده‌های غیرمرتبطی را ارائه دهند که در ادامه می‌توانند با افراد مرتبط، گروه‌بندی شوند.

به‌طور کلی توافق می‌شود که پس از دوره اولیه طوفان فکری باز، باید دوره‌ای به ارزیابی ایده‌ها اختصاص یابد که در آنجا سؤالات و انتقادات مطرح شوند. این فرصتی برای بررسی ایده‌های اولیه با جزئیات بیشتر است تا برای ادامه یا توقف مسیرشان تصمیم‌ گیری شود.

بسیاری از افراد نیز از این فرصت برای دسته‌بندی ایده‌ها بر اساس موضوع استفاده می‌کنند تا کاوش آن را ساده‌تر کنند که در نتیجه بسیاری از ایده‌ها مرتبط خواهند بود.

لازم است وقت زیادی به طوفان فکری اختصاص دهید؛ حتی وقتی فکر می‌کنید که ایده خوبی پیدا کرده‌اید، به جست‌وجو ادامه دهید؛ به‌ندرت پیش می‌آید که اولین ایده، بهترین باشد.

۲. نقشه ذهنی (Mind Mapping)

نقشه ذهنی یکی دیگر از تکنیک های تفکر خلاق است که اولین بار توسط تونی بوزان (Tony Buzan) مطرح شد و سپس توسط افراد بسیاری تعمیم یافت.

نقشه ذهنی از کلمات مرتبط با جهت یا خط استفاده می‌کند. این روش برای نمایش اطلاعات زیاد و به‌هم‌پیوسته، به‌شکل کاملا فشرده‌ای مناسب است و افراد بسیاری نیز از آن برای ارائه برنامه‌ریزی یا یادداشت برداری در جلسات استفاده می‌کنند.

نقشه‌های ذهنی معمولا با یک کلمه واحد در مرکز شروع می‌شوند و ایده‌ها و مفاهیم متصل به مرکز، از آن منشعب می‌شوند.

۳. تصاویر غنی (Rich Pictures)

تصاویر غنی، نمایی بصری از نقشه‌برداری ذهن هستند. دوباره شما تصویری از یک وضعیت ترسیم می‌کنید، با این تفاوت که تا حد ممکن از کلمات استفاده می‌کنید. کلمات به‌طور کلی ممنوع نیستند، اما اگر روی تصاویر تمرکز کنید، تفکر خلاق‌تری خواهید داشت.

تصاویر غنی، شما را به استفاده از رنگ‌ها و نمادها ترغیب می‌کند؛ هر چیزی واقعا کمک می‌کند که تصویر شما برای خودتان واقعی‌تر جلوه کند و موقعیت را به روشی متفاوت نشان دهد.

۴. تجسم آینده (Envisaging the future)

از دیگر تکنیک های تفکر خلاق، تجسم آینده نام دارد که یک تمرین گروهی جالبی به‌ویژه در زمان مواجهه با تغییرات است. در این روش:

• دیوار را با تکه‌‌های بزرگ کاغذ بپوشانید.
• از گروه بخواهید که از یک سمت دیوار شروع کنند و وضعیتی در زمان حال را ترسیم کنند. هیچ کلمه‌ای مجاز نیست، فقط باید عکس باشد، البته می‌توانند درباره طراحی‌های خود صحبت کنند.
• سپس از آنها بخواهید که موقعیت ایدئال آینده را در قسمت مقابل ترسیم کنند. در اینجا نیز هیچ کلمه‌ای نباید نوشته شود.
• در مرحله بعد، پل بزرگ نیم‌دایره‌‌شکلی، بین دو طرف حال و آینده بکشید و از گروه بخواهید که برای حرکت از یک طرف به طرف دیگر، آنچه را که باید اتفاق بیفتد ترسیم کنند. طی این فعالیت، گروه از کاری که باید انجام شود، آگاه می‌شود.

۵. موقعیت‌های ایفای نقش (Role-Play Situations)

موقعیت‌های ایفای نقش یکی از دوره‌های توسعه مدیریت محسوب می‌شود که می‌توانند نتایج چشم‌گیری داشته باشند. البته علاوه بر دوره آموزشی مدیریت، می‌توان به آن به‌عنوان یکی از تکنیک های تفکر خلاق نیز نگاه کرد.

«ایفای نقش» فقط تظاهر به ایفای نقش‌هایی مانند «من مشتری شما هستم» یا حتی «قدم‌زدن در اتاق و تقلید از حرکات یک حیوان» نیست که اغلب درست یا غلط، اتلاف وقت محسوب می‌شوند. برای انجام این تکنیک:

• یک نفر داخل اتاق، دیگران را به شکلی قرار می‌دهد که مشکل را نشانشان دهد؛
• به‌نوبت، هرکس در این گروه حرکت می‌کند تا به بهترین شکل قرار گیرد؛ البته حرکت هر نفر، دیگران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و در نتیجه باید دوباره حرکت کنند؛
• نقطه پایانی زمانی است که همه از موقعیت خود در گروه، احساس راحتی کنند و این نشان‌دهنده شکل گروه و پویایی موجود در آن است.

این روش بسیار قدرتمندی است که می‌تواند باعث اوج‌گرفتن احساسات شود، بنابراین باید فقط زیرنظر یک متخصص آموزش‌دیده صورت گیرد.

حتی افراد واجد شرایط برای رهبری، این نوع تمرین نقش‌آفرینی و افرادی که این کار را بارها انجام داده‌اند، ممکن است از نتایج به‌دست‌آمده غافل‌گیر شوند. درمورد تظاهر به شخص دیگری بودن و ابراز احساسات به‌جای او، نکته قابل‌توجهی وجود دارد که به‌شکل حیرت‌آوری می‌تواند به ابراز آزادانه احساسات و تفکر خلاق منجر شود.

ابعاد تفکر خلاق

تفکر خلاق به صورت‌های مختلفی بیان شده‌است. در ادامه، به برخی از ابعاد تفکر خلاق اشاره می‌کنیم که ممکن است در محیط‌ کاری با آن‌ها مواجه شوید:

۱. تحلیل

پیش از این‌که درمورد مسئله‌ای به صورت خلاقانه فکر کنید، لازم است آن را به‌خوبی درک کنید. این امر مستلزم توانایی شما در بررسی دقیق مسائل برای درک معنای آن‌هاست. خواه به یک متن، مجموعه‌دیتا یا برنامه‌ی درسی نگاه کنید و خواه به یک معادله، لازم است ابتدا آن را تحلیل کنید.

۲. ذهن باز و روشن

برای داشتن تفکر خلاق ،‌ تمام فرضیات یا پیش‌داوری‌های قبلی خود را کنار بگذارید و به شیوه‌ی کاملا جدیدی به مسائل نگاه کنید. وقتی با ذهنی باز به سراغ حل مسائل می‌‌روید، به خودتان اجازه می‌دهید که خلاقانه درمورد آن‌ها بیندیشید.

۳. حل مسئله

کارفرمایان کارمند خلاقی می‌خواهند که بتواند در حل مسائل کاری به آن‌ها کمک کند. هنگام مواجهه با هر مشکلی، پیش از این‌که از دیگران کمک بخواهید، خودتان روش‌های حل آن را بررسی کنید. اگر به مشاوره‌ی مدیر نیاز دارید، به جای مطرح کردن مشکل، راه‌حل‌های خود را پیشنهاد دهید و با این راهکار تفکر خلاق خود را تقویت کنید.

۴. سازمان‌دهی

این گفته ممکن است دور از انتظار به نظر آید: «آیا افراد خلاق به بر هم زدن تشکیلات چیزی معروف نیستند؟»

در واقع، نظم و سازمان‌دهی بخشی ضروری از تفکر خلاق است. اگرچه ممکن است وقتی به دنبال ایده‌ی جدیدی هستید، به مقداری بی‌نظمی و آشفتگی احتیاج داشته‌باشید، لازم است به ایده‌هایتان نظم دهید تا دیگران آن‌ها را درک کنند و مطابق با دیدگاه شما پیش بروند.

۵. تعامل

افراد فقط زمانی برای ایده‌ها یا راه‌حل‌های خلاقانه‌ی شما ارزش قائل می‌شوند که بتوانید آن‌ها را به‌ بهترین شکل انتقال دهید؛ به این ترتیب، داشتن مهارت های ارتباطی گفتاری و نوشتاری قوی‌ای ضروری است؛

هم‌چنین، پیش از تفکر خلاق درمورد هر موقعیتی، باید آن را به‌ طور کامل درک کنید؛ به عبارت دیگر، لازم است شنونده‌ی خوبی نیز باشید. اگر سؤالات درستی را مطرح کنید و با دقت به پاسخ‌ها گوش دهید، ممکن است بتوانید راه‌حل منحصربه‌فردی را پیدا کنید.

فواید داشتن تفکر خلاق برای استخدام

کارفرمایان خواهان افرادی هستند که تفکر خلاق دارند، زیرا این افراد مزایای بسیاری را برای شرکت به ارمغان می‌آورند. شرکت‌هایی که خلاقیت را تشویق می‌کنند، نظاره‌گر رشد درآمد بیش‌تری هستند. با قرار گرفتن در بین افرادی که تفکر خلاقانه دارند، داوطلب شغلی یا رهبر محبوب‌تری در سازمان فعلی خود خواهید شد.

هنگامی که برای شغلی درخواست می‌دهید، فکر کنید که چگونه ذات خلاقتان در گذشته به شما کمک کرده‌است و چگونه می‌توان آن را به عنوان دارایی‌ای برای شغلی که به دنبالش هستید، در نظر بگیرید. در رزومه و کاورلتر خود به کلمات‌کلیدی‌ای اشاره کنید که خلاقیت شما را نشان دهند.

در کاورلتر خود به ۱ یا ۲ مورد از موارد مشخصی اشاره کنید که تفکر خلاقانه‌ی شما ارزشی را به کارفرمایتان افزوده‌است؛ شاید راه خلاقانه‌ای را برای حفظ پول بخش خود پیشنهاد داده‌باشید یا سیستم بایگانی جدیدی را توسعه داده‌باشید که کارآمدی را افزایش داده‌است.

برای مصاحبه مثال‌هایی را آماده کنید که خلاقیت شما را نشان دهند؛ به‌ویژه اگر در فهرست شرح شغل، خلاقیت یا تفکر خلاق ذکر شده‌باشد، این مسئله اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند.

اگر به دنبال فرصت‌های خلاقانه به عنوان ابزاری برای رسیدن به موفقیت‌های شخصی هستید، می‌توانید رضایت را در موقعیت‌های غافل‌گیرکننده پیدا کنید. هر شغلی که به شما اجازه دهد که کارتان را به گونه‌ی دیگری تغییر دهید، در نهایت حس خلاقیت و داشتن تفکر خلاق را نیز برای شما به‌ وجود خواهد آورد.

چطور در کارهای روزمره تفکر خلاق داشته باشید؟

فراتر از فرصت‌های تفکر خلاق، می‌توانید تمرین‌هایی انجام دهید که در کارهای روزمره نیز تفکر خلاق داشته باشید. این موارد در ادامه آورده شده است:

۱. گسترش روابط اجتماعی، برای آشنایی با گروه متنوع و گسترده‌تری از افراد

همه ما تمایل داریم که با آدم‌هایی مثل خود، به‌ویژه افرادی که پیشینه و دیدگاه‌های کلی‌شان نسبت به زندگی با ما یکسان است، به بهترین شکل ارتباط برقرار کنیم؛ اما در این صورت فکرمان کمی تنبل می‌شود زیرا فرضیات ما بدون اینکه به چالش کشیده شوند، پیش رفته و نظرات ما به‌قوت خود باقی خواهند ماند.

دیدار فعالانه با افراد جدید، به‌ویژه افراد مختلفی که مثل شما نیستند، کمک می‌کند تا فرضیات خود را به چالش بکشید. بدون اینکه حتی متوجه رخ‌دادن این اتفاق باشید، در ابعاد گسترده‌تری شروع به تفکر کرده و نگرشتان متفاوت خواهد شد.

۲. استقبال از فرصت‌ها و امتحان‌کردن چیزهای جدید

مطالعه تحقیقاتی خاصی، براساس آزمایشی که روی خلاقیت افراد خارج و داخل کشور کرد، نشان داد افرادی که در خارج از آن کشور زندگی می‌کردند، بهتر توانستند از تفکر خلاق برای حل مشکل استفاده کنند. درست است که همه نمی‌توانند برای دوره‌ای خارج از کشور زندگی کنند، اما جست‌وجوی فعالانه و استفاده از فرصت‌ها برای انجام کارهای جدید، می‌تواند همین اثر را داشته باشد.

ارزش این را دارد که برای آموختن مهارت ‌های جدید خود را به چالش بکشید یا کاری را انجام دهید که به‌نظرتان دشوار است، زیرا تأثیر زیادی در تفکر شما خواهد داشت.

۳. به‌چالش‌کشیدن کلیشه‌ها و تفکر فراتر از بدیهیات

مطالعه دیگری نشان داد که افرادی که مطابق کلیشه‌ها فکر نمی‌کنند، مثل مردی که شغلش مامایی است، بهتر می‌توانند از تفکر خلاق استفاده کنند تا افرادی که مطابق کلیشه‌ها فکر می‌کنند. این مثال کوچک، تأثیر تفکر متعارف در توانایی تفکر خلاق را نشان می‌دهد.

اینکه از خود بپرسید « چرا این‌طور فکر می‌کنم؟»، همچنین آگاهی از کلیشه‌ها، کمک می‌کند تا فرضیات خود را مشخص کرده و خلاقانه‌تر فکر کنید.

۴. تعامل با هنر، تئاتر و موسیقی

به نظر می‌رسد افرادی که به تئاتر و کنسرت می‌روند یا با فعالیت‌های فرهنگی دیگری درگیر می‌شوند، می‌توانند خلاقانه‌تر فکر کنند. این فعالیت‌ها کمک می‌کنند تا مسائل را از منظر جدیدی ببینید، بنابراین به خلاقیت بیشتری فکر می‌کنید؛ همچنین احساس ارتباط بیشتری خواهید داشت و درکل مهربان‌تر می‌شوید.

اینکه برای لذت‌بردن از هنر در اوقات فراغت وقت بگذارید، به گسترده‌تر‌کردن افق دیدتان کمک می‌کند.

موانع تفکر خلاق 

رفتارها و شیوه‌های فکری‌ که تفکر خلاق را از شما می‌گیرد، عبارتند از:

۱. اعتقاد به این که حق با شماست

اغلب خلاق‌بودن برای افراد باهوش، سخت‌تر است زیرا عادت کرده‌اند که همیشه حق با آنها باشد؛ این عادت از آنجا نشئت می‌گیرد که در گذشته همیشه پاسخ درستی در آستین داشته‌اند. شاید این روش در مدرسه جواب بدهد، اما در محیط کار و در ابعاد بزرگ‌تر، اغلب پاسخی به‌عنوان پاسخ صحیح وجود ندارد.

۲. منفی‌نگربودن و انتقاد از ایده‌های دیگران

تفکر خلاق اغلب نیازمند اندیشیدن به «غیرممکن‌ها» است؛ یعنی ایده‌هایی که حتی قابل‌اجرا و کاربردی نیستند؛ اما همین ایده‌های نشدنی، ایده‌های بهتری را می‌سازند، البته اگر به آنها اجازه ظهور بدهیم. منفی‌نگری و تمسخر ایده‌های جدید، اغلب آسان‌تر از به‌کارگیری درست آنها است.

به همین علت است که طوفان فکری، اغلب با دوره‌ای شروع می‌شود که در آن هیچ‌کس حق به‌چالش‌کشیدن ایده مطرح‌شده یا نظردادن درباره آن را ندارد.

۳. باور اینکه خلاق نیستید

نگرش شما بسیار مهم‌تر از توانایی شما است. اگر باور کنید که خلاق نیستید، بعید است بتوانید تفکر خلاق داشته باشید. برعکس، اگر باور کنید که هر فردی، با کمی تشویق، می‌تواند خلاقانه فکر کند، به‌احتمال زیاد می‌توانید فرد خلاقی شوید.

۳ نکته برای پرورش تفکر خلاق در تیم

به‌وجودآوردن فرهنگ خلاق در سازمان و پرورش تفکر خلاق در تیم می‌تواند شما را در کسب‌وکارتان، به موفقیت‌های بزرگی برساند. امروزه برای پیشرفت شغلی، خلاقیت و نوآوری لازم است.

علت موفقیت برخی از موفق‌ترین شرکت‌ های دنیا، این است که به وضعیت موجود نگاه کرده و چون آن را مناسب ندیدند، تصمیم به استفاده از تکنولوژی‌های جدید گرفتند؛ عده‌ای ورق را برگردانده و صنعتی را به‌کلی نابود کرده یا حتی صنعت جدیدی را خلق کرده‌اند.

محققان دانشگاه ایالتی واشینگتون

برای مثال، شرکتی مثل کیک‌استارتر (Kickstarter)، برای اولین بار از ایده سرمایه‌گذاری جمعی پاداش‌محور، برای پرکردن شکاف موجود در بازار استفاده کرد؛ یا شرکت اوبر (Uber)، مفهوم حمل‌و‌نقل عمومی را در ذهن همه دگرگون کرد؛ شرکت تسلا (Tesla) نیز تکنولوژی‌ خودروسازی را به‌سمت امتحان ایده‌های جدید و هیجان‌انگیز هدایت کرد. ویژگی مشترک همه‌ این شرکت‌های پیش‌گام، ارزشی به‌نام خلاقیت است.

تفکر خلاقانه برای موفقیت هر کسب‌و‌کاری در فضای رقابتی بسیار مهم است، اما واداشتن کارمندان به متفاوت فکر‌کردن، همیشه آسان نیست. امتحان ایده‌های جدید و متفاوت، بدون چارچوب حمایتی مناسب و آماده، اغلب باعث مخالفت و نارضایتی کارمندان می‌شود. در ادامه، نکاتی را ذکر می‌کنیم که با کمک آنها می‌توانید تفکر خلاق را در خلال کار تیمی در  گروه خود پرورش دهید.

۱. ایجاد فضای آزاد

نباید توقع داشته باشید که بدون ایجاد فضای مناسب، اعضای گروه ایده‌های خود را به اشتراک بگذارند. فضای آزاد و انگیزه‌بخش، به اعضای گروه اجازه می‌دهد تا از نقطه امن خود (comfort zone)، بیرون بیایند. منظور از ایجاد فضای آزاد، فقط فراهم‌کردن مبل‌های شنی و سالن‌های استراحت جذاب نیست،‌ بلکه مهم تغییر فرهنگ محیط کار است، به گونه‌ای که اعضای گروه بخواهند و بتوانند آرزوها و اهداف بزرگ‌تری داشته باشند.

به‌منظور پرورش تفکر خلاق در تیم، تمام اعضا باید احساس کنند که صدای آنها شنیده می‌شود، همچنین بتوانند بدون تفکر درباره عواقب گفته‌هایشان، به‌راحتی از ایده‌های خود بگویند. مگان ریتز (Megan Reitz)، در یکی از مقالاتش می‌گوید: «یکی از بهترین راه‌ها برای ایجاد فرهنگ مشوق در حرف‌زدن، کنجکاوی سرپرست گروه درباره شنیدن حرف‌های دیگران است و پذیرفتن این نکته که همیشه دیدگاه‌های مختلفی درباره شیوه انجام کارها وجود دارد که لزوما درست نیستند. اگر موافق نظر یا دیدگاهی نیستید،‌ سعی کنید به‌جای آنکه بلافاصله صحبت طرف مقابل را قطع کنید، حرف‌های او را بشنوید. به رفتار خود دقت کرده و ببینید که در چه مواقعی، افراد مقابل شما به‌راحتی شروع به صحبت می‌کنند و در چه مواقعی ساکت‌اند.»

به اعضای گروه خود اجازه دهید تا ایده‌های جدید را امتحان کرده و دریابند که چه چیزهایی درست کار می‌کنند و چه چیزهایی به اصلاح نیاز دارند. اگر می‌خواهید خلاقیت و رشد را در گروه خود کلید بزنید، حتما به آنها فرصت امتحان این کارها را بدهید.

۲. پرورش تفکر خلاق در تیم با تشویق به همکاری

اگرچه خلق یک ایده، فقط با یک فرد امکان‌پذیر است، واقعیت‌بخشیدن به آن با هم‌اندیشی چندین فرد میسر می‌شود. همکاری، جنبه مهمی از خلاقیت و بخش مهمی از تفکر طراحی (Design thinking) است. تفکر طراحی، شامل تمایل به انعطاف‌پذیری، همدلی و مثبت‌اندیشی در تلاش‌های جمعی است. این نوع تفکر، به‌دلیل فراهم‌کردن نتایج مثبت برای همه شرکت‌کننده‌ها مهم است.

همکاری، به تمام جنبه‌های تفکر طراحی، اجازه ظهور داده، درنتیجه سوخت خلاقیت گروه را تأمین می‌کند. اجازه ظهور دیدگاه‌های جدید هنگام امتحان ایده‌ها، بینش مؤثری نسبت به نحوه طراحی محصول فراهم ‌کرده، همچنین به کسب‌و‌کار شما برای تولید محصولات موردقبول اکثر مشتریان، کمک می‌کند؛ بنابراین بهتر است اعضای گروه خود را تشویق کرده تا با همکاری یکدیگر به راه‌حل‌های جدید برسند.

برای ایجاد فرهنگ همکاری، باید همه موانع موجود را از سر راه بردارید. یکی از موانع مهم، معیارهای سنجش و پاداش‌ قدیمی است. جیکوب مورگان (Jacob Morgan)، در مقاله‌ خود می‌گوید: «اگر سازمان شما مبنای پاداش و موفقیت را بر عملکردهای فردی بگذارد،‌ تشویق اعضای سازمان برای به‌اشتراک‌گذاشتن دانش و ارتباط‌ موثر با همکاران، بسیار سخت خواهد بود؛ پس چه کار باید کرد؟ پاداش‌دادن به کارمندان بر ‌اساس رویکرد فردی هیچ مشکلی ندارد، اما لازم است برای کار گروهی نیز پاداش‌هایی در نظر گرفته شود.»

مطمئن شوید که سیستم شما، موفقیت را بر اساس کار فردی و گروهی می‌سنجد.

۳. شفاف باشید

در یکی از مقالات مؤسسه مدیریت خبره (Chartered Management Institute)، ذکر شده است که «ایده بزرگ بدون هدف، فقط  یک رؤیای بزرگ است. برای اینکه افراد خلاقانه فکر کنند باید سطوح عدم قطعیت را کاهش دهید». هر اندازه اعضای تیم بیشتر راجع به اهداف کلی کسب‌و‌کار و فرصت‌های جدید بدانند، بیشتر سهیم‌بودن در کار را احساس می‌کنند؛ همچنین تمایل اعضای گروه به مشارکت، خلاقیت را در شرکت افزایش می‌دهد.

بنابراین، برای پرورش تفکر خلاق در تیم باید درمورد اهداف و مقاصد شرکت تا حد ممکن، صادق باشید. درمورد آنچه که از گروه می‌خواهید، شفاف باشید و تصویر بزرگ‌تری از نتایج آن ارائه دهید. توجه خود را بر اهداف گسترده‌تر سازمانی، مثل بیانیه مأموریت سازمان، متمرکز کنید. ارائه هدف واضح، به اعضا اجازه می‌دهد تا به‌جای صرف وقت برای پی‌بردن به اهداف سازمان، زمان خود را به کشف راه‌حل‌های جدید اختصاص دهند.

سعی کنید واقعا شفاف و روشن باشید. کارمندان شما، بیشتر از حد تصورتان، آگاه‌اند و متوجه بی‌صداقتی شما خواهند شد. اگر نتوانید به اندازه کافی شفاف باشید، قطعا به میزان مشارکت کارمندان، ضرر بزرگی خواهید زد. کارمندانی که مشارکت کمی دارند، توجهی به خلاقیت ندارند و درنهایت به زیان شما تمام می‌شود.

تفاوت میان شرکتی که تأثیر مهم و بلندمدتی بر جامعه دارد و یک شرکت متوسط، تفکر خلاق است. سعی کنید برای پرورش خلاقیت در گروه و رساندن کسب‌و‌کارتان به موفقیت‌های جدید، از نکات ذکرشده در این مطلب برای پرورش تفکر خلاق در تیم خود استفاده کنید.

تفکر خلاق، مزایای زیادی دارد؛ به شما در بهبود توانایی حل مسئله و درک دیدگاه دیگران کمک می‌کند. در این جهان رو‌به‌گسترش، داشتن افق‌های دید وسیع‌تر و توانایی تفکر گستره‌تر، بسیار سودمند است و دستیابی به اهداف و پشت‌سرگذاشتن سخت‌ترین چالش‌ها را برای شما تسهیل خواهد کرد.

۶ راه برای تقویت تفکر خلاق

بسیاری از مردم فکر می‌کنند شما فرد خلاقی هستید و بسیاری از آن‌ها برخلاف این فکر می‌کنند. اگرچه فرضیه‌ای وجود دراغد که می‌گوید: «برخی از افراد نسبت به دیگران خلاق‌تر هستند»، اما ما معتقدیم تفکر خلاق مانند یک عضله است که می‌توان با تمرین کردن آن را تقویت کرد. در ادامه روش‌هایی برای تقویت تفکر خلاق ارائه می‌دهیم.

۱. درباره‌ی موضوعاتی مطالعه کنید که شما را از حاشیه‌ی امنتان خارج کنند

همه‌ی ما عاشق این هستیم که مطالبی مرتبط با تجارتمان را مطالعه کنیم، اما مطالعه کردن این موضوعات تفکر خلاق را تقویت نمی‌کند. اگر خوش‌شانس باشید، به شما انگیزه خواهند داد و الهام‌بخشتان خواهند بود. اگر می‌خواهید خلاق‌تر باشید، باید موضوعاتی را مطالعه کنید که به طور معمول به سراغشان نمی‌روید. از وبلاگ‌هایی که موضوعات جدیدی را بررسی می‌کنند، بازدید کنید. کتاب‌های خارج از ژانر مورد‌علاقه‌تان را بخوانید. حتی می‌توانید با غریبه‌ای ناهار بخورید؛ فقط مطمئن شوید که آدم بدی نباشد.

۲. مقاله‌ی ۵۰۰‌کلمه‌ای و بدون موضوعی را بنویسید

وقتی نمی‌توانم افکارم را متمرکز کنم یا ایده‌های جالبی را ارائه دهم، از این تمرین سرگرم‌کننده استفاده می‌کنم. یک صفحه خالی باز می‌کنم و فقط شروع به نوشتن می‌کنم؛ بدون تیتر، موضوع، ویرایش و از همه مهم‌تر بدون هیچ انتقادی از خودم. اجازه می‌دهم انگشتانم تایپ کنند و مغزم تصمیم بگیرد که کلمات بعدی چه چیزهایی باشند. به طور معمول، با چیزهای عجیب‌و‌غریب و دیوانه‌واری مواجه می‌شوم که هرگز آن‌ها را به اشتراک نمی‌گذارم، اما بعد از آن احساس می‌کنم که انرژی‌ و خلاقیتم افزایش یافته‌است.

۳. برای تقویت تفکر خلاق به سینما بروید و فیلم تماشا کنید

تماشای فیلم روی صفحه‌ای بزرگ یکی از چیزهایی است که به وسیله‌ی آن می‌توانید از تجربه‌ی حسی بی‌نظیری لذت ببرید و همچنین تفکر خلاق خود را تقویت کنید. صفحه‌ی نمایش بزرگ، صدایی که فضا را احاطه کرده‌است، بو و مزه‌ی پاپ‌کورن تازه و صندلی‌هایی که ثابت‌اند و آن‌قدرها هم راحت نیستند. هروقت از سالن سینما خارج می‌شوم، ذهنم پر از افکار و ایده‌های جدید می‌شود.

۴. با کسی که نمی‌شناسید، تماس بگیرید

شنیدن داستان شخصی که نمی‌شناسید، تجربه‌ی بسیار فوق‌العاده‌ای است و ذهنتان را باز می‌کند. شاید از آن‌ها چیز جدیدی یاد بگیرید. شاید دیدگاه جدیدی به شما بدهند که پیش از این هرگز آن را نشنیده‌باشید؛ شاید دانش جدیدی را به شما منتقل کنند و در بهبود تفکر خلاق تان مؤثر باشد.

۵. برای تقویت تفکر خلاق رژیم غذایی خود را تغییر دهید

مطالعاتی انجام شده‌اند که چگونگی تأثیر رژیم غذایی بر نحوه‌ی تفکر انسان را بررسی می‌کنند. آیا می‌خواهید متفاوت فکر کنید؟ شروع کنید و سوخت متفاوت و سالمی را به بدن خود برسانید. مطمئن باشید که از نتیجه‌ی فوق‌العاده‌ی آن شگفت‌زده خواهید شد. با تغییر رژیم غذایی خود می‌توانید با خلاقیت بیش‌تری فکر کنید و عملکرد بهتری داشته‌باشید.

۶. تمرین «جلسه‌ی طوفان فکری بدون ایده‌های بد» را انجام دهید

برای تقویت تفکر خلاق خود، حداقل از یک فرد دیگر دعوت کنید و جلسه‌ی طوفان فکری (Brainstorming) را به مدت ۴۵ تا ۶۰‌ دقیقه، بدون هرگونه فناوری و انتقاد، برگزار کنید. موضوع یا ایده‌ی موردنظر را مطرح کنید و درباره‌ی آن گفت‌وگو کنید. تمام ایده‌های خود را روی کاغذ یادداشت کنید و هیچ ایده‌ای را نقد نکنید. باید شخصا این کار را انجام دهید و مطمئن شوید که در طول جلسه هیچ انرژی منفی یا بازخوردی وجود نداشته‌باشد. ممکن است در نهایت با ۱۰۰ ایده وحشتناک روبه‌رو شوید، اما شرط می‌بندم که به ۱ یا ۲ ایده‌ی خوب نیز دست پیدا کرده‌اید؛ به علاوه، هرچه بیش‌تر این کار را انجام دهید، عملکردتان بهتر خواهد شد.

۲ نکته کلیدی برای یادگیری تکنیک‌ های تفکر خلاق

نکته اول: در همین نقطه متوقف نشوید

حتی وقتی فکر می‌کنید که به نقطه رضایت‌بخشی رسیده‌اید، کماکان ادامه دهید. به اولین راه‌حل بسنده نکنید؛ درعوض تا زمانی که وقت دارید، به‌دنبال ایده‌های دیگری باشید یا بیشتر هر ایده را بررسی کنید؛ آن ایده را درست به نقطه حماقت برسانید و ببینید شما را به کجا می‌برد.

بین نبوغ و جنون، مرز باریکی وجود دارد؛ سعی کنید از آن عبور کنید. به خودتان فرصت دهید تا دوباره به نقطه نبوغ برسید.

اسکار لوانت (Oscar Levant)

نکته دوم: با جریان همراه شوید؛

گاهی اوقات مفیدترین نتایج حاصل از تمرین‌های خلاقانه، فراتر از انتظار هستند؛ بنابراین اگر به ‌نظر می‌رسد که ایده‌های شما پاسخ مستقیمی ندارند، آنها را رها نکنید؛ فقط بگذارید مدتی در جریان باشند و ببینید چه می‌شود.

ذهن باز مهم‌ترین پیش‌نیاز تفکر خلاق است. 

نتیجه‌گیری

پیش از این‌که درمورد مسئله‌ای به صورت خلاقانه فکر کنید، لازم است آن را به‌خوبی درک کنید. برای داشتن تفکر خلاق،‌ تمام فرضیات یا پیش‌داوری‌های قبلی خود را کنار بگذارید و به شیوه‌ی کاملا جدیدی به مسائل نگاه کنید؛ نظم و سازمان‌دهی بخشی ضروری از خلاقیت است.

کارفرمایان خواهان افرادی هستند که تفکر خلاق دارند، زیرا این افراد مزایای بسیاری را برای شرکت به ارمغان می‌آورند؛ می‌توانید در کاورلترتان و در مصاحبه‌های شغلی، به مهارت تفکر خلاق خود اشاره کنید و مثال‌هایی بیاورید. اگر روش‌هایی برای تقویت تفکر خلاق می‌شناسید، به ما معرفی کنید.

منبع:
skillsyouneed.com
thebalancecareers.com