تفکر انعکاسی چیست و چطور می‌توان به چنین تفکری دست یافت؟
تفکر انعکاسی (Reflective Thinking)، تفکر بازتابی یا تفکر انعکاسی اصطلاحی است که احتمالا شما نیز مطالبی را درباره آن شنیده و برای درک مفهومش تلاش کرده‌اید. اگر جز این دسته هستید، پس می‌دانید که با یک مفهوم مهم انتزاعی سروکار دارید؛ اما در حقیقت این اصطلاح خیلی ساده‌تر از چیزی است که فکر می‌کنید. به‌طور خلاصه این مفهوم به این موارد می‌پردازد: تفکر دائمی و تحلیلی کارهایی که انجام داده‌اید، آنچه که انجام می‌دهید، تجربه‌هایی که داشته‌اید، آنچه که آموخته‌اید و چگونگی یادگیری آنها. در این مطلب همه جنبه‌های تفکر انعکاسی را بررسی می‌کنیم.
تفکر انعکاسی چیست؟
تفکر انعکاسی، به‌معنی داشتن تصویر بزرگ‌تری از موضوع و درک کلیه پیامدهای آن است. این مفهوم فقط به نوشتن برنامه‌های آینده و کارهایی که در گذشته انجام داده‌اید، برنمی‌گردد و به چرایی و دلیل انجام کارها و اهمیت آنها نیز مربوط می‌شود. این موضوع اغلب احساسات، واکنش‌ها و هیجانات شما را نیز در بر می‌گیرد.
ابعاد اصلی تفکر انعکاسی چیست؟
افراد دارای تفکر انعکاسی، تجربه و موقعیت خاصی را بازبینی می‌کنند و از آن یاد می‌گیرند تا بتوانند در آینده بهتر با آن شرایط روبه‌رو شوند. ۳ بُعد اصلی در افراد دارای تفکر انعکاسی وجود دارد:
۱.خودشناسی
تفکر انعکاسی با خودشناسی، تجربیات و آنچه که جهان‌بینی را شکل می‌دهد، شروع می‌شود.
۲. بهبود مستمر
مرحله بعد از تفکر انعکاسی، بهبود فردی است. زمانی که از نقاط قوت و ضعف خود آگاه شدید، می‌توانید درک کنید که باید روی چه چیزهایی تمرکر کنید.
۳.توانمندی خود
تفکر انعکاسی باعث می‌شود که شما قدرت کنترل و ایجاد تغییرات لازم در زندگی را داشته باشید.
نکته‌ای درباره تفکر انتقادی
معمولا تفکر انعکاسی و تفکر انتقادی، به‌صورت مترادف با یکدیگر به کار رفته‌اند. تفکر انتقادی فرایند سیستماتیک تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، به‌منظور شکل‌گیری عقیده یا تصمیم گیری است و بر اساس انگیزه بنیادی موجود، می‌تواند متفاوت باشد. همه ما زیاد فکر می‌کنیم، اما بخش گسترده‌ای از تفکراتمان با تعصباتی همراه است که به دریافت اطلاعات اشتباه منجر می‌شوند؛ اینجا جایی است که تفکر انتقادی وارد عمل می‌شود.
مثال‌هایی از تفکر انعکاسی
اگر هنوز فرایند تفکر انعکاسی را درک نکرده‌اید، در اینجا چند مثال واضح و شفاف را باهم مرور می‌کنیم تا مفهوم آن برای شما روشن‌تر شود.
افراد اغلب تجربه‌های خود را در یک دفتر می‌نویسند تا بتوانند آنها را بهتر درک کنند؛ به‌عنوان مثال، به‌تازگی جسیکا و نامزدش مشکلاتی با هم داشته‌اند و او از این موضوع ناراحت است. او با ابراز احساسات و داشتن دید کلی‌تر، می‌تواند از چیزهایی که هر دو طرف را خوشحال می‌کنند، آگاه شود و همچنین علت مشاجره را بفهمد و این‌طور تصور کند که در آینده در کنار یکدیگرند. او در حال تمرین تفکر انعکاسی است و فعالیت ذهنی باارزشی را انجام می‌دهد.
نمونه دیگر، تفکر انعکاسی در کلاس است؛ دبیر علوم به‌مدت ۱ ساعت، درباره مفهوم خاصی صحبت می‌کند، سپس به دانش‌آموزان چند دقیقه فرصت می‌دهد تا آنچه را را که یاد گرفته‌اند، بنویسند؛ (از جمله سؤالاتی که احتمال دارد برایشان مطرح شود.) با ایجاد فرصت تفکر درباره یک موضوع، نه‌تنها خود موضوع در ذهن آنها باقی می‌ماند، بلکه به‌واقع آن را درک می‌کنند.
ویژگی‌هایی محیطی که از تفکر انعکاسی پشتیبانی می‌کند
برای اینکه تفکر انعکاسی به‌خوبی انجام شود، به محیط مناسبی نیاز است. داشتن وقت کافی برای تفکر مناسب هنگام واکنش و وجود پشتیبانی احساسی لازم برای ترغیب به تفکر، ارزیابی مجدد و نتیجه‌گیری، برخی از این ویژگی‌ها به شمار می‌آیند. بررسی سریع موقعیت، می‌تواند به تشویق تفکر انعکاسی کمک کند. بحث درباره موضوعاتی مشخص، نکاتی که آموخته شده‌اند و مواردی که باید یاد گرفته شوند، به تفکر انعکاسی کمک می‌کند؛ همچنین تشکیل گروه‌های یادگیری اجتماعی نیز، برای بهبود توانمندی خود در زمینه درک دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات دیگران، بسیار مفید است.
نظریه‌های تفکر انعکاسی
چرخه یادگیری کلب (Kolb)
دیوید کلب مدل چرخه یادگیری خود را در سال ۱۹۸۴ ابداع کرد که آن را در ۴ مرحله نشان داده است:
- تجربه واقعی (داشتن تجربه جدید)؛
- مشاهده متفکرانه (تفکر درمورد تجربه)؛
- مفهوم‌سازی انتزاعی (یادگیری از تجربه)؛
- آزمایش انتزاعی (به‌کار‌بستن آموخته‌های تجربه).
کلب یادگیری را فرایندی می‌داند که در آن، هر مرحله از مرحله بعدی خود پشتیبانی می‌کند و این امکان وجود دارد که وارد هر ۴ مرحله از چرخه یادگیری شوید.
مطلب مرتبط: یادگیری اثربخش: معرفی مدل آموزشی گانیه
مدل شون (Schön)
فرایند تفکر انعکاسی شاون در سال ۱۹۹۱ ارائه شد و مبتنی بر دو موضوع «تفکر در عمل» و «تفکر بر عمل» است.
تفکر در عمل
تفکر در عمل، تفکر و واکنش سریع است درست در زمانی که فعالیتی را انجام می‌دهیم. این موضوع باعث می‌شود که موقعیت را بررسی کنیم و چرایی رخداد را متوجه شویم تا بتوانیم متناسب با آن واکنش نشان دهیم؛ مثل زمانی که می‌خواهید در کلاس تمرکز کنید و درباره برنامه‌های آخر هفته خود نیز فکر کنید.
تفکر بر عمل
تفکر بر عمل، زمانی صورت می‌گیرد که به‌جای تفکر در طول فعالیت، آن را بازبینی کنید. به‌طور کلی در این تفکر، به روش‌ها و چرایی آنها عمیق‌تر فکر می‌کنید؛ به‌عنوان مثال برای تمرکز بهتر در کلاس، پس از اینکه متوجه شدید در زمینه‌ای مشکل دارید، تصمیم می‌گیرید که مطالب مربوط به آن را یادداشت کنید.
به‌کمک تست‌های خودشناسی، توانایی‌ها و استعدادهایتان را بشناسید.
مزایای داشتن تفکر انعکاسی چیست؟
تفکر انعکاسی به‌قدری مهم است که باید برای مجهز‌شدن به آن تمرین کنید. در اینجا چند مورد از مزایای مهم آن را آورده‌ایم:
۱. دیدگاه خود را توسعه دهید
تفکر انعکاسی به شما کمک می‌کند تا از دیدگاه‌ها و افکار نو یا متفاوت، استقبال کنید و نقطه‌نظرات دیگران را بهتر درک کنید.
۲. باعث تغییر و بهبود می‌شود
تفکر انعکاسی به پیشرفت شخصی و حرفه‌ای افراد بسیار کمک می‌کند. با شناخت و درک بهتر خود می‌توانید متوجه شوید که کجا باید تلاشتان را به بهترین شکل متمرکز کنید.
۳. از چالش‌های جدید استقبال می‌کنید
با تفکر انعکاسی انگیزه زیادی برای انجام کارها پیدا می‌کنید، زیرا به‌واقع متوجه می‌شوید که قصد دارید به چه چیزهایی دست پیدا کنید و چرا می‌خواهید این کارها را انجام دهید. در این راه احتمالا خودتان به استقبال چالش‌های جدید می‌روید و از آنها نخواهید ترسید.
۴. از دانش خود در موقعیت‌های دیگر استفاده می‌کنید
متفکران انعکاسی می‌دانند که چگونه دانش خود را از موقعیت‌ها به موضوعات و تجربه‌های دیگر توسعه دهند. به‌طور کلی ارتباط مفاهیم جدید با تجربیات گذشته، به شما اعتماد به نفس و آگاهی بیشتری می‌دهد.
چرخه یادگیری انعکاسی چیست؟
چرخه یادگیری انعکاسی هیچ‌وقت متوقف نمی‌شود. موضوعات مختلفی را یاد بگیرید و از آنها استفاده کنید، سپس به تفکر انعکاسی ادامه دهید و درک خود را توسعه دهید.
۱. برنامه
به این فکر کنید که دیگران چگونه چالش‌ها و وظایف مشابه را انجام داده‌اند و با کمک‌گرفتن از درکتان در این باره، برنامه عملیاتی خود را شکل دهید.
۲. عمل
برنامه‌ای را که تنظیم کرده‌اید، انجام دهید، اما آماده باشید که تغییرات لازم را در طول مسیر اعمال کنید.
۳. مشاهده
کارهایی که انجام داده‌اید و نتایج آنها را بررسی کنید. توضیحی از مشاهدات خود ارائه دهید.
۴. تفکر
درباره اقدامات و نقاط قوت و ضعف خود فکر کنید. چه کارهایی را انجام داده‌اید و چگونه؟ تا چه اندازه به اهدافتان دست پیدا کرده‌اید؟ اهدافتان چقدر در این مسیر تغییر کرده‌اند؟
۵. برنامه‌ریزی مجدد همه‌چیز
به نقطه شروع برگردید. برنامه جدیدی را بر اساس نکاتی که از تجربه قبلی یاد گرفته‌اید، تنظیم کنید.
چگونه می‌توانید بینش انعکاسی خود را توسعه دهید؟
بینش انعکاسی، یک مهارت است و در صورتی که کارهای مشخصی را انجام دهید، می‌توانید در طول زمان آن را گسترش دهید.
خودتان را آماده کنید
خودتان را برای توسعه بینش انعکاسی آماده کنید. ضروری است که هدفی که در ذهن دارید تا حد امکان عینی باشد و همیشه با دید منتقدانه به کارهای خود نگاه کنید. پیوسته به اتفاقاتی که رخ داده‌اند، فکر کنید و از منابع مختلفی در مسیر بهره‌مند شوید. این واقعیت را بپذیرید که در طول زمان باورهای شما تغییر می‌کنند. از گفت‌وگوهای مفید و سالم خود نگهداری کنید تا ذهنیت مطلوب و بازی داشته باشید. به‌طور مداوم درباره کارهایتان سؤال کنید.
این سؤالات را از خودتان بپرسید
چرا چنین واکنشی از خود نشان دادید؟ چه احساس و تفکری در آن لحظه داشتید و چگونه تحت‌تأثیر آنها قرار گرفتید؟ چه اقدامات دیگری می‌توانستید انجام دهید؟ حتی می‌توانید فکر کنید که اگر شخص دیگری در موقعیت شما قرار می‌گرفت چه کارهایی را انجام می‌داد.
ویژگی‌های اصلی تفکر انعکاسی چیست؟
۴ ویژگی اصلی در زمینه تفکر انعکاسی وجود دارد که عبارت‌اند از:
منجرشدن به یادگیری
تفکر می‌تواند درک و فهم شما را درباره یک موقعیت تغییر دهد.
پویا و فعال
تفکر فرایندی ایستا نیست، بلکه تجربه‌ای پویا و فعال است که می‌تواند روی تجربه‌ای در گذشته، در طول یک تجربه یا حتی برای تجربه‌ای در آینده باشد.
فرایند غیرخطی
تفکر انعکاسی می‌تواند به شما در تدوین ایده‌ها و مفاهیم جدید کمک کند تا یادگیری آینده خود را برنامه ریزی کنید و فرایندی چرخه‌ای داشته باشید.
توجه به دیدگاه‌های مختلف
تفکر انعکاسی کمک می‌کند تا افکار خود را نقد کنید و موقعیت‌ها را بزرگ‌تر و با دید کلی‌تری ببینید.
نتیجه‌گیری
حالا که با تفکر انعکاسی به‌طور کامل آشنا شدید، می‌توانید آن را به بخشی طبیعی از زندگی و روند تفکر خود تبدیل کنید. پیوسته از تجربه‌های خود درس بگیرید و رشد کنید؛ این همه آن چیزی است که تفکر انعکاسی نامیده می‌شود.
منبع: uopeople.edu
شما این جلسه از دوره تفکر را مطالعه کرده‌اید.
برای ثبت این جلسه و مطالعه کامل دوره، وارد شوید.
دیدگاه