عرضه و تقاضا چیست و چگونه روی قیمت تأثیر می‌گذارد؟
- قانون عرضه و تقاضا چیست؟
- تقاضا چیست؟
- چه عواملی بر تقاضا تأثیر می‌گذارند؟
- عرضه چیست؟
- چه عواملی بر عرضه تأثیر می‌گذارند؟
- استفاده از عرضه و تقاضا برای تعیین کمیت و قیمت محصول
- قیمت تعادلی چیست؟
- تغییرات در عرضه و تقاضا
در اقتصاد، عرضه و تقاضا نظریه‌ای است که برای توضیح نحوه‌ی قیمتگذاری در بازار از آن استفاده می‌شود. قیمت کالاها و خدمات مختلف به میزان تقاضای این محصولات و کمبود یا در دسترس بودن سریع محصولات بستگی دارد. با تجزیه‌وتحلیل قانون عرضه و تقاضا، می‌توانید شناخت بهتری از عملکرد بازار داشته‌باشید.
در این مطلب، عرضه و تقاضا در اقتصاد، منحنی‌های عرضه و تقاضا، قیمت تعادلی و عوامل مؤثر بر آنها را با استفاده از نمودارها و جداول ساده بررسی می‌کنیم.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
قانون عرضه و تقاضا چیست؟
قانون عرضه و تقاضا رابطه‌ای اقتصادی بین فروشندگان و خریداران کالاهای مختلف است. تئوری عرضه و تقاضا بیان می‌کند که قیمت یک محصول به در دسترس بودن آن و تقاضای خریداران بستگی دارد.
این سناریو را درباره‌ی عرضه و تقاضا تصور کنید: برای خرید میوه به بازار رفته‌اید، اما سال خوبی برای برداشت سیب‌ها نبوده و عرضه‌ی آنها کم شده‌است؛ قیمت حتی از هفته‌ی پیش هم بالاتر رفته‌است، اما شما این افزایش را می‌پذیرید و آن را می‌خرید. در طرف دیگر، در محصولات گلابی نیز وجود دارد. کشاورزان بیش‌تر علاقه دارند که پیش از خرابی محصولاتشان، هر اندازه که می‌توانند بفروشند و به این ترتیب از قیمت آنها می‌کاهند؛ اما شما عجله‌ای ندارید و می‌دانید که اگر آخر روز دوباره برگردید، آنها ارزان‌تر نیز خواهند شد.
برای بیش‌تر ما به عنوان مصرف‌کننده، این قوانین ابتدایی عرضه و تقاضا بسیار آشنا هستند؛ در واقع، امر واضحی است که محصولات فراوان ارزان، و محصولات کم‌یاب، گران‌تر هستند، اما این مفاهیم در کسبوکار به شیوه‌های ظریف‌تری استفاده می‌شوند تا بررسی کنند که چه میزان از محصول را احتمالا مشتری با قیمت‌های مختلف بخرد یا مقدار محصولی که ارائه می‌دهید باید چقدر باشد تا بتوانید سوددهی خود را در بازار به بیش‌ترین میزان برسانید.
اگر محصول قیمت بالایی داشته‌باشد، فروشندگان میزان بیش‌تری از آن را به بازار عرضه می‌کنند؛ با این وجود، قیمت‌گذاریِ بالا می‌تواند در طرز تفکر خریداران درمورد محصول موردِنظر تأثیر منفی داشته‌باشد. اگر مشتری فکر کند که این محصول نسبت به قیمتش ارزش بالایی ندارد، ممکن است محصول ارزان‌تری را بخرد. قیمت بالاتر باعث می‌شود که تقاضا کم‌تر شود که به دنبال آن، عرضه نیز کاهش پیدا می‌کند.
تقاضا چیست؟
تقاضا به تعداد کالاهایی گفته می‌شود که مصرف‌کنندگان می‌خواهد آنها را بخرند و قدرت خرید آنها را با قیمت‌های مختلف دارند. تقاضا برای محصولات تا قیمت مشخصی ثابت باقی می‌ماند؛ با این حال، پس از این مرحله، وقتی خریداران متوجه شوند که محصول بیش از حد گران است، در آن صورت تقاضا کاهش پیدا می‌کند.
همه‌ی ما منابع محدودی داریم و باید تصمیم بگیریم که چه چیزی را دوست داریم و می‌توانیم بخریم؛ به عنوان مثال، بیایید مدل ساده‌ای از تقاضا برای بنزین را بررسی کنیم.
برای مثال، فرض کنید اگر قیمت بنزین برای هر لیتر ۲ دلار باشد، به طور میانگین، افراد به احتمال زیاد دوست دارند و می‌توانند ۵۰ لیتر در هفته بخرند. اگر قیمت آن به ۱.۷۵ دلار برای هر لیتر کاهش یابد، ممکن است در هفته ۶۰ لیتر هم بخرند و با قیمت ۱.۵ دلار در هفته ممکن است ۷۵ لیتر بنزین بخرند.
شما می‌توانید این اطلاعات را در جدول یا فهرستی مانند زیر بگنجانید:
جدول تقاضا
با کاهش قیمت بنزین، تقاضا افزایش می‌یابد؛ برای مثال، شاید افراد انتخاب کنند که هنگام تفریح، سفرهای غیرضروری بیش‌تری بروند یا شاید فقط به دلیل این‌که افزایش قیمت قطعی آن را پیش‌بینی می‌کنند، باک بنزین خود را پُر کنند؛ اما قیمت مانعی برای خرید است؛ اگر قیمت‌ها دوباره افزایش یابند، تقاضا کم‌تر خواهد شد.
به عبارت دیگر، رابطه‌ی معکوسی بین قیمت و کمیت موردتقاضا وجود دارد؛ همان طور که در شکل ۱ نشان داده شده‌است، منظور این است که هنگامی که مقادیر را روی نمودار نمایش دهید، منحنی آن شیب منفی خواهد داشت.
شکل ۱
چه عواملی بر تقاضا تأثیر می‌گذارند؟
در این‌جا برخی از عوامل مؤثر بر تقاضا را ذکر کرده‌ایم:
- قیمت محصول: با افزایش قیمت کالا، تقاضای مصرف‌کننده برای آن کاهش می‌یابد. مردم کالاهای گران‌قیمت را کم‌تر می‌خرند و گزینه‌های کم‌هزینه‌ی دیگری را به جای آنها پیدا می‌کنند؛
- درآمد خریدار: درآمد خریدار قدرت خرید و تقاضای محصول را در روند عرضه و تقاضا تعیین خواهد کرد. افزایش درآمد باعث افزایش قدرت خرید و افزایش تقاضا خواهد شد؛ در حالی که کاهش درآمد باعث کاهش قدرت خرید و تقاضا می‌شود؛ هم‌چنین، بین درآمد و کیفیت محصول هم‌بستگی وجود دارد؛ تقاضا برای کالاهای باکیفیت با افزایش درآمد، افزایش می‌یابد؛ در حالی که تقاضا برای کالاهای بی‌کیفیت کاهش می‌یابد؛ با این حال، اگر درآمد کاهش پیدا کند، تقاضا برای کالاهای باکیفیت کاهش می‌یابد و در نتیجه، تقاضا برای کالاهای ارزان افزایش پیدا می‌کند؛
- اولویت خریدار: تغییر گرایش و مُدها و هم‌چنین تغییر در آداب‌ورسوم اجتماعی در سلیقه‌ی مصرف‌کنندگان برای خرید محصولات تأثیر می‌گذارد. از محصولات محبوب تقاضای بیش‌تری می‌شود، اما با تغییر گرایش‌ها این تقاضا به‌سرعت تغییر خواهد کرد؛
- انتظار خریدار: اگر خریداران معتقد باشند که در آینده‌ی نزدیک این محصول کم‌یاب، غیرقابل‌دسترس یا گران خواهد شد، تقاضا برای آن محصول افزایش می‌یابد. با توجه به انتظارات خریداران، آنها محصولات بیش‌تری را در این زمان خواهند خرید و انبار خواهند کرد؛ بنابراین، ارتباط واضحی بین تقاضای فعلی و قیمتگذاری در آینده وجود دارد؛
- جایگزین‌های موجود: در فرایند عرضه و تقاضا اگر کالای خاصی گران شود، تقاضا برای کالاهای جایگزین افزایش پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال، اگر همیشه نوع خاصی از غلات را می‌خرید و قیمت آن در حد غیرقابل‌قبولی افزایش یابد، احتمالا نوع مشابه و ارزان‌قیمتی از آن محصول را می‌خرید؛ در نتیجه، تقاضا برای غلات ارزان‌قیمت و موجود افزایش خواهد یافت؛
- محصولات مکمل: درمورد محصولات مکمل، ممکن است افزایش قیمت یکی به کاهش تقاضا برای دیگری منجر شود، زیرا افزایش قیمت استفاده‌ی همزمان از هر دو محصول را دشوار خواهد کرد؛ به عنوان مثال، اگر قیمت کارتریج‌های چاپی دو برابر شود، استفاده از چاپ‌گرها نیز گران خواهد شد و تقاضای چاپ‌گرها کاهش خواهد یافت؛
- اندازهی بازار: اندازهی بازار تعیین‌کننده‌ی تعداد خریدارانی‌ست که محصولات موجود را می‌خرند. اگر اندازهی بازار کم باشد، تعداد خریداران محدود می‌شوند و تقاضای کالاها کاهش پیدا می‌کند. با گسترش بازار، خریداران بیش‌تری برای محصولات وجود خواهند داشت را و تقاضا برای آنها افزایش خواهد یافت. با گسترشِ بازارِ خریداران در یک گروه سنی خاص، تقاضا برای کالاهایی که معمولا در این گروه سنی موردِ‌نیازند، افزایش می‌یابد؛ به عنوان مثال، اگر میزان تولد در منطقه‌ی خاصی افزایش یابد، تقاضا برای غذای کودک و محصولات مشابه افزایش پیدا می‌کند.
به‌کمک تست‌های خودشناسی، توانایی‌ها و استعدادهایتان را بشناسید.
عرضه چیست؟
عرضه رابطه‌ی بین قیمت محصولات و خدمات و در دسترس بودن آنها در بازار است. اگر قیمت‌ها بالا برود و بالا بماند، فروشندگان برای کسب سود، محصول را در مقادیر بیش‌تری عرضه می‌کنند. عرضه به تقاضا و تغییرات قیمت بستگی دارد و به‌سرعت با این موارد سازگار می‌شود. ممکن است تغییرات تقاضا و قیمت فصلی، موقتی یا دائمی باشند و فروشنده باید عرضه را بر این اساس تنظیم کند.
نکته: تغییرات عرضه به این دلیل اتفاق می‌افتند که قیمت‌های محصولات توسط تأمین‌کننده تغییر می‌کنند. هنگامی که قیمت پایین است، فقط تولیدکنندگانی سود می‌برند که قیمت پایینی دارند؛ بنابراین، فقط آنها این محصول را تولید می‌کنند. زمانی که قیمت بالا باشد، حتی تولیدکنندگان با قیمت بالا نیز سود می‌برند؛ بنابراین، هرکسی قادر به تولید است.
در مثال بنزین، جدول زیر نشان می‌دهد که تأمین‌کنندگان آن تمایل دارند برای هر مصرف‌کننده در هفته، با قیمت پایین ۱.۲۰ دلار، ۵۰ لیتر بنزین ارائه کنند، اما اگر مصرف‌کنندگان برای هر لیتر ۲.۱۵ دلار بپردازند، تأمین‌کنندگان در هفته به آنها ۱۲۰ لیتر خواهند داد. (به یاد داشته‌باشید که ما اقتصاد ساده‌ای را در نظر گرفتیم که در آن شرکت‌ها به طور مستقیم محصولات خود را به مشتریان می‌فروشند.)
جدول عرضه
همان طور که قیمت بالا می‌رود، مقدار تأمین‌شده نیز افزایش می‌یابد. با کاهش قیمت، عرضه‌ی آن نیز کاهش می‌یابد. این رابطه‌ای «مستقیم» است و منحنی عرضه، همان طور که در شکل ۲ نشان داده شده‌است، شیب مثبتی دارد.
شکل ۲
چه عواملی بر عرضه تأثیر می‌گذارند؟
عوامل زیر می‌توانند عرضه را تحت‌تأثیر قرار دهند:
- توانایی تولید: توانایی تولید مقایسه‌ی خروجی محصول و ورودی منبع است. در صورت افزایش تقاضای بازار، تولیدکنندگان برای تأمین عرضه‌ی بیش‌تر، تولید را افزایش می‌دهند؛
- هزینه‌های تولید: هزینه‌های تولید هزینه‌هایی مانند مصالح، دست‌مزد کارمندان و خدماتی مثل آب و برق هستند. اگر هزینه‌ی تولید بالا باشد، قیمت بازاری محصول افزایش می‌یابد. اگر بازار بتواند قیمت‌های بالا را حفظ کند، عرضه افزایش پیدا می‌کند؛ در غیر این صورت، عرضه کاهش می‌یابد؛
- در دسترس بودن مواد: در دسترس بودن مواد اولیه‌ی ارزان‌قیمت می‌تواند به افزایش تولید و عرضه‌ی محصولات کمک کند. اگر مواد اولیه به‌راحتی در دسترس نباشند یا خیلی گران باشند، تولید کاهش می‌یابد و در نتیجه، عرضه به بازار کاهش پیدا می‌کند؛
- زنجیره‌‌ی تأمین: تولید‌کننده باید در هر مرحله از فرایند تولید، از مرحله‌ی خرید مواد اولیه گرفته تا تولید محصول و انتقال آن به مرحله‌ی وابسته به بازار، از یک زنجیره تامین مدیریت‌شده، مقرون‌‌به‌صرفه و قابل‌اطمینان برخوردار باشد. این امر باعث می‌شود که بازار کارآمدی برای تأمین تقاضای مصرف‌کننده فراهم شود؛
- رقبا: در مفاهیم عرضه و تقاضا باید دانست که رقبا برخی از شرکت‌ها هستند که محصول یا خدمات یک‌سانی را با قیمتی مشابه تولید می‌کنند. اگر مشتریان گزینه‌های مختلفی را انتخاب کنند، رقبا می‌توانند تولید بیش‌تری از محصولات را با قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تری به بازار عرضه دهند تا کار شرکت رقیب را دشوار کنند. ممکن است آنها تولید را کاهش دهند یا در کالاهای دیگر تنوع ایجاد کنند تا با مزیت رقابتی به‌دست‌آمده، نتیجه‌ی بهتری در بازار داشته‌باشند.
استفاده از عرضه و تقاضا برای تعیین کمیت و قیمت محصول
اگر تأمین‌کنندگان بخواهند محصول خود را با قیمت بالایی بفروشند و مشتریان بخواهند آنها را با قیمت کمی بخرند، چگونه قیمت محصول یا خدمات خود را تعیین می‌کنید و چگونه می‌خواهید بدانید که موجودی شما از آن محصول چقدر باید باشد؟
بیایید به مثال بنزین برگردیم. اگر شرکت‌های نفتی تلاش کنند تا بنزین خود را برای هر لیتر ۲.۱۵ دلار بفروشند، آیا فروش خوبی خواهند داشت؟ احتمالاً خیر. اگر با قیمت کم‌تری، مثلا هر لیتر را ۱.۲۰ دلار بفروشند، از آن‌جایی که مشتری رضایت بیش‌تری دارد، فروش بیش‌تری خواهند داشت، اما آیا سود کافی و عرضه‌ی مناسبی برای برطرف کردن تقاضای بیش‌تر مشتریان خواهند داشت؟ باز هم خیر.
برای تعیین قیمت و کمیت محصولات در بازار، به قیمتِ فروشی نیاز داریم که در آن، تقاضای مشتری با مبلغی که تأمین‌کننده مایل به عرضه‌ی آن است، برابر باشد. این مفهوم، «تعادل بازار» (market equilibrium) نامیده می‌شود. ایده‌ی اصلی بازار آزاد این است که قیمت‌ها و کمیت‌ها به صورت طبیعی و در راستای تعادل تغییر می‌کنند و این امر بازار را پایدار نگه می‌دارد.
قیمت تعادلی چیست؟
قیمت تعادلی نقطه‌ی تلاقی منحنی‌های عرضه و تقاضا در نمودار است. قیمت تعادلی نقطه‌ی قیمتی است که هم تولیدکنندگان و هم خریداران آن را منطقی و سودمند می‌دانند.
در نقطه‌ی تعادل، تولید‌کننده می‌تواند تعدادی از محصولات موردِ‌نیاز را تولید کند و خریدار می‌تواند تمام محصولات مورد‌نیاز را خریداری کند. بسیاری از شرکت‌ها نقشه‌های عرضه و تقاضا را رسم می‌کنند تا مشخص کنند که چه تعداد محصول و با چه قیمتی باید تولید شوند. در این نقطه، تقاضا برای یک محصول مساوی با عرضه‌ی آن میزان از محصول است. منظور این است که هیچ مازاد یا کمبود محصولی وجود ندارد.
کمبود هنگامی اتفاق می‌افتد که تقاضا فراتر از عرضه شود؛ به عبارت دیگر، هنگامی که قیمت خیلی پایین است؛ البته کمبود به افزایش قیمت منجر می‌شود، زیرا مصرف‌کنندگان برای خرید محصول با یکدیگر رقابت خواهند کرد؛ در نتیجه، ممکن است کسب‌وکارها برای ترغیب مصرف‌کنندگان، مانع از عرضه شوند؛ بنابراین، می‌توانند قیمت‌ها را افزایش دهند.
مازاد هنگامی اتفاق می‌افتد که قیمت بسیار بالاست و تقاضا کاهش می‌یابد، حتی اگر آن محصول موجود باشد؛ شاید مصرف‌کنندگان شروع کنند به استفاده‌ی کم‌تر محصول یا محصولات جایگزین را تهیه کنند. برای حذف مازاد، تأمین‌کنندگان قیمت خود را کاهش می‌دهند و مصرف‌کنندگان، مجدد شروع به خرید می‌کنند.
در مثال بنزین، تعادل بازار قیمت ۱.۵ دلار برای هر لیتر و عرضه ۷۵ لیتر در هفته برای هر مشتری است. همان طور که در شکل ۳ نشان داده شده‌است، این امر بیان‌گر نقطه‌ای است که منحنی‌های عرضه و تقاضا یکدیگر را قطع می‌کنند. بازار تمایل دارد که در راستای این تعادل و به صورت طبیعی تغییر کند و هنگامی که عرضه و تقاضای کلی تغییر کنند، به این ترتیب نقطه‌ی تعادل نیز جابه‌جا می‌شود.
شکل ۳
کشش قیمتی
هنگامی که قیمتی را برای محصول یا خدمات خود در نظر می‌گیرید، باید به یاد داشته‌باشید تمام محصولات به یک شکل رفتار نمی‌کنند. میزانی که تقاضا برای محصول شما قیمت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، «کشش قیمتی تقاضا» (price elasticity of demand) نامیده می‌شود.
محصولات ثابت‌قیمت، معمولا کالاهایی هستند که مردم همیشه مایل به خریدشان هستند، اما به طور کلی فقط در مقداری ثابت. الکتریسیته نمونه‌ای از محصولات ثابت‌قیمت به شمار می‌رود: اگر شرکت‌های برق هزینه‌ی برق را کم کنند، مصرف‌کنندگان احتمالا برق بیش‌تری در خانه‌های خود استفاده نمی‌کنند، زیرا به بیش از آنچه در حال حاضر استفاده می‌کنند، نیازی ندارند؛ اما اگر قیمت برق افزایش یابد، مردم هم‌چنان به آن نیاز دارند و تقاضا برای آن به طرز چشم‌گیری کاهش نمی‌یابد.
البته تقاضا برای محصولات غیرضروری و لوکس، مثل خوردن غذا در رستوران، به شدت تغییرپذیر است؛ وقتی رستورانی قیمت‌های خود را افزایش دهد، مشتریان دیگر به آن رستوران نخواهند رفت.
بنابراین، اگر تقاضا برای محصولات یا خدماتی که شرکت شما ارائه می‌دهد، از نوع تغییرپذیر است، ممکن است به جای افزایش قیمت، روش‌های دیگری برای افزایش درآمد خود در نظر بگیرید؛ برای مثال، روش‌های اقتصاد مقیاس (economies of scale) یا بهبود کارآمدی تولید.
تغییرات در عرضه و تقاضا
همان طور که مشاهده کردیم، به طور معمول تغییر در قیمت به تغییر در میزان تقاضا یا میزان عرضه منجر می‌شود، اما هنگامی که تغییر بلندمدتی در قیمت داریم، چه اتفاقی می‌افتد؟
به مثال بنزین برگردیم. اگر افزایش بلندمدتی در قیمت بنزین داشته‌باشیم، الگوی تقاضا تغییر می‌کند. ممکن است افراد برای رفتن به سر کار، بیش‌تر پیاده‌روی کنند، از دوچرخه استفاده کنند یا وسایل نقلیه‌ای را بخرند که از بنزین کم‌تری مصرف می‌کنند؛ در نتیجه‌ی آن، تغییر بزرگی در تقاضای کلی و انتقال بزرگی در منحنی تقاضا اتفاق می‌افتد؛ با تغییر در تقاضا، نقطه‌ی تعادل نیز تغییر می‌کند.
می‌توانید در شکل ۴ ببینید که طبق شکل شماره ۱، منحنی تقاضای شماره‌ی ۲ متفاوت از منحنی تقاضای شماره‌ی ۱ است. در هر قیمت فروش، تقاضای کلی کم‌تر است که باعث می‌شود منحنی به سمت چپ انتقال پیدا کند.
شکل ۴
برای عرضه نیز ممکن است تغییر مشابهی اتفاق بیفتد. هنگامی که عرضه کاهش یابد، منحنی عرضه به چپ منتقل می‌شود. هنگامی که عرضه زیاد شود، منحنی آن به راست منتقل می‌شود. این تغییرات روی نقطه‌ی تعادل تأثیر می‌گذارند.
در نمونه‌ی ذکرشده‌ی قبلی، فرض کنید که هزینه‌های حفاری افزایش یابد و شرکت‌های نفتی عرضه‌ی بنزین به بازار را کم کنند (عرضه ۲). طبق شکل ۵، نتیجه‌ی آن قیمت تعادلی بالاتری خواهد بود.
شکل ۵
شما می‌توانید از منحنی‌های عرضه و تقاضایی مانند این نمونه، برای چنین مواردی استفاده کنید: ارزیابی تأثیر احتمالی تغییرات در قیمت سرویس‌ها و خدمات خود و هم‌چنین برای در نظر گرفتن این‌که تغییرات در عرضه و تقاضا تا چه اندازه ممکن است کسبوکار شما را تحت‌تأثیر قرار دهند.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
منبع:
indeed.com
mindtools.com
دیدگاه