انواع مرخصی در قانون کار چیست؟ (راهنمای جامع)

• مرخصی کاری چیست؟
• مرخصی استحقاقی چیست؟
• نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار
• مرخصی استحقاقی در قانون کار
• مرخصی استعلاجی 
• نحوه پرداخت حقوق مرخصی استعلاجی
• قوانین مرخصی
• قانون کار مرخصی

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که هر کارمند و کارگر در ادارات دولتی و خصوصی با آن مواجه است، نحوه استفاده از مرخصی‌های اداری و شیوه اعمال‌کردن آنها است. بر اساس آنچه در قانون کار آمده، شیوه‌های متفاوتی برای گرفتن مرخصی وجود دارد که به مرخصی استعلاجی، مرخصی استحقاقی، فوت اقوام درجه یک مانند پدر، مرخصی عروسی، زایمان و موارد دیگر تقسیم می‌‌شود. برای آشنایی با قوانین مربوط به انواع مرخصی استعلاجی و استحقاقی با مطلب انواع مرخصی همراه باشید.

مرخصی کاری چیست؟

این حق از قدیم برای کارگر و کارمند به رسمیت شناخته شده و در قانون کار جمهوری اسلامی ایران نیز بر اهمیت آن تأکید شده است. گرفتن مرخصی از کارفرمایان یکی از دغدغه‌های اساسی کارکنان و کارگران به شمار می‌رود.

در ادارات، مؤسسات و کارگاه‌ها بسیار پیش آمده که افراد برای انجام کاری ضروری به گرفتن مرخصی نیاز دارند اما با مخالفت کارفرمای خود مواجه می‌شوند. این در حالی است که در قانون کار گرفتن مرخصی حق بدیهی و طبیعی هر فرد در طول ایام کار به شمار می‌رود. قانون کار جمهوری اسلامی ایران با ذکر مواردی نحوه گرفتن انواع مرخصی را تشریح کرده است.

مرخصی استحقاقی چیست؟

لازم به ذکر است اگر مدت کارکردن در یک محل کار کمتر از یک سال باشد، محاسبه مرخصی استحقاقی نیز، به نسبت مدت کاری شخص صورت می گیرد. مرخصی استحقاقی برای کارهای سخت و زیان آور به استناد ماده ۶۵، پنج هفته بوده که در پایان شش ماه کاری قابل استفاده است. 

در صورتی که کارگر در مهلت مقرر از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند باید معادل ریالی آن را دریافت کند که در اصل با نام بازخرید مرخصی عنوان می‌شود که معادل یک روز حقوق به‌عنوان باز خرید مرخصی  محاسبه می گردد. در کل ۹ روز از این مرخصی قابل انتقال به سال بعد می باشد و در صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی‌های باقیمانده به کارگر تعلق نمی‌گیرد. 

آگهی استخدام

جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.

نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار

مرخصی استحقاقی برای کارگران فصلی مطابق با مدت کارکرد آنها مشخص می‌شود. تعطیلی توافقی روز پنج شنبه ها منوط به پرکردن ساعت کاری در ۵ روز اول هفته می باشد و لذا در صورت استفاده کارگران از مرخصی استحقاقی در هر یک از پنج روز اول هفته، کارگر ذی‌ربط علاوه بر یک روز مرخصی تعیین‌شده (۷ ساعت و ۲۰ دقیقه) مربوط به آن روز، در واقع یک ساعت و ۲۸ دقیقه از ساعات کار مربوط به روز تعطیل توافقی پنجشنبه را نیز از مرخصی استحقاقی استفاده کرده است. 

مرخصی ساعتی هم جز مرخصی استحقاقی است که جمع مرخصی‌های ساعتی زمانی که به هشت ساعت برسد به عنوان یک روز مرخصی محاسبه می‌گردد. براساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. 

اگر مادر دارای فرزند دوقلو باشد به مدت دو ساعت در ابتدا یا انتهای ساعت کاری تواند از مرخصی ساعتی استفاده نماید که به این مرخصی پاس شیر اطلاق می‌شود.

مرخصی استحقاقی در قانون کار

درباره مرخصی استحقاقی در قانون کار آمده است که در صورت فسخ یا خاتمه قرارداد کار یا بازنشستگی و از کارافتادگی کلی کارگر یا تعطیل‌شدن کارگاه، مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی کارگر به وی و در صورت فوت او به ورثه‌اش پرداخت می‌شود. در تعریف مرخصی استحقاقی بر اساس ماده ۶۴ قانون کار جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۶۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید آمده است:

«مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا یک ماه است. سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود.»

مرخصی استعلاجی 

مطابق قانون کار محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی وجود ندارد و مطابق با مدت زمان مشخص‌شده توسط پزشک معالج می باشد.

ولی در قانون تأمین اجتماعی وضعیت متفاوت است که بر اساس آن مدت مرخصی استعلاجی و یا لزوم آن باید با تایید پزشک معتمد و مشخص‌شده تأمین اجتماعی برسد. همچنین کمیسیون پزشکی تأمین اجتماعی آن را تایید کند تا هم جزو سوابق کار محسوب شود و فرد هم بتواند مبلغ مورد نیاز برای استعلاج و حقوق و  دستمزد این مرخصی را دریافت کند. در صورتی که مرخصی استعلاجی کمتر از ۷ روز در هر نوبت یا کمتر از ۱۵ روز در طی سال باشد تایید پزشک معالج برای آن کافی است.

نحوه پرداخت حقوق مرخصی استعلاجی

غرامت دستمزد، از اولین روزی که بیمه‌شده بر اثر حادثه یا بیماری حرفه‌ای و به موجب تشخیص سازمان تأمین خدمات درمانی قادر به کار نباشد پرداخت خواهد شد. در مواردی که عدم اشتغال به کار و معالجه به سبب بیماری باشد، در صورتی که بیمار در بیمارستان بستری نشود، غرامت دستمزد از روز چهارم پرداخت خواهد شد.

بر این اساس، در صورتی که بیماری فرد غیرحرفه‌ای و به عبارت دیگر، معمولی باشد و شما به دلیل ابتلای به آن در بیمارستان بستری شده باشید، غرامت دستمزد ایام بیماری، از روز چهارم به بعد توسط سازمان تأمین اجتماعی محاسبه و پرداخت می‌شود.

قوانین مرخصی

بر اساس قانون کار برای مرخصی استحقاقی نکات خاصی درنظر گرفته شده است که مهمترین آنها به صورت زیر هستند:

• روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد است (ماده ۶۲)؛
• کارگران علاوه بر تمام تعطیلات رسمی کشور، یک روز دیگر هم تعطیلند و آن تعطیلی ۱۱ اردیبهشت، روز کارگر است که کارفرمایان نباید در این روز کارگران را به خدمت بگیرند یا وادار به کار کنند. ضمن آنکه حقوق و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل کارگر باید محاسبه شود (ماده ۶۳)؛
• مرخصی استحقاقی ۲۶ روز در سال است که با احتساب ۴ روز جمعه ۳۰ روز می‌شود (ماده ۶۴)؛
• سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نخواهد شد (ماده ۶۴ قانون کار)؛
• برای کار کمتر از یک سال مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه می‌شود (ماده ۶۴)؛
• کارگر تنها می‌تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید (ماده ۶۴)؛
• در صورت تنظیم مرخصی کارگران (سه ماه آخر هر سال برای سال بعد با تأیید شورای اسلامی کار) در روزهای سال امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران وجود دارد (ماده ۶۹)؛
• در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی کارگر، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجراست (ماده ۶۹)؛
• در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت می‌شود (ماده ۷۱)؛
• در صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی‌های باقیمانده به کارگر تعلق نمی‌گیرد؛
• نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن‌ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین می‌‌شود (ماده ۷۲)؛
• کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد بر اساس میانگین کارمزد در روزهای کارکرد آخرین ماه را دارند (ماده ۳۴)؛
• کارگران کارمزد برای روز‌های جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد را دارند و مأخذ محاسبه میانگین کارمزد آن‌ها در روز‌های کار کرد، آخرین ماه کار آن‌ها است. مبلغ پرداختی هم نباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد (ماده ۴۳)؛
• مرخصی‌های روزهای پنجشنبه، ۴ ساعت در نظر گرفته می‌شود.

قانون کار مرخصی

گرفتن مرخصی از کارفرمایان یکی از دغدغه‌های اساسی کارکنان و کارگران خود به شمار می‌رود و گاهی پیش آمده است که افراد برای انجام کارهای ضروری و سایر امورات مهم به گرفتن مرخصی نیاز دارند، اما با مخالفت کارفرمای خود مواجه می‌شوند که این خود باعث بروز اختلافاتی خواهد شد. در حالی که برابر قانون، گرفتن مرخصی حق بدیهی و طبیعی هر فرد در طول ایام کار به شمار می‌رود.

استخدام برنامه نویس پایتون

جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.