انواع برنامه ریزی در سازمان کدامند؟ (همراه با مثال)
- برنامه در حوزه‌ی مدیریت به چه معناست؟
- انواع برنامه ریزی مبنی بر گستره‌ی عملی (Breadth)
- انواع برنامه ریزی مبنی بر طول زمانی (Time-frame)
- انواع برنامه ریزی مبنی بر مختص بودن یا نبودن (Specificity)
- انواع برنامه ریزی مبنی بر بسامد (Frequency)
برنامه‌ها برای دست‌یابی به هر هدف سازمانی و موفقیت در کسبوکار ضروری هستند. انواع مختلف برنامه که در حوزه‌های مدیریت و کسبوکار کاربرد دارند بستگی به عوامل مختلفی مانند فعالیت‌های سازمانی، طول زمانی، مختص بودن یا نبودن و بسامد برنامه دارند. در این مطلب به مفهوم برنامه و انواع برنامه ریزی همراه با مثال مرتبط با آن‌ها پرداخته‌ایم.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
برنامه در حوزه‌ی مدیریت به چه معناست؟
پیش از این‌که انواع برنامه ریزی را بررسی کنیم، قصد داریم ابتدا به معنای برنامه در زمینه‌ی مدیریت بپردازیم. برنامه (Plan) حاصل برنامهریزی (Planning) و سندی نوشته‌شده است که اقدامات عملی از جانب سازمان را مشخص می‌کند.
- پیش از ریختن هر طرح یا برنامه‌ای باید به درستی برنامهریزی کنیم؛
- برنامهریزی، یک کار اساسی است که به کمک آن، اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت خود را مشخص می‌کنیم و برای رسیدن به آن‌ها برنامه می‌ریزیم؛
- حقایق و اطلاعات بسیاری باید پیش از تدوین یک طرح یا برنامه جمع‌آوری و پردازش شوند.
برای درک مفهوم «برنامه» باید تفاوت اساسی بین این واژه و کلمه «برنامهریزی» را بدانیم و سپس به انواع برنامه ریزی در مدیریت بپردازیم. هر دو کلمه شبیه ولی دارای معانی متفاوت‌اند. بین برنامهریزی و برنامه تفاوتی بنیادی است که به‌سادگی فهمیده می‌شود:
- برنامهریزی: یک فعالیت است. می‌توان برنامهریزی را متشکل از یک فرایند دانست که شامل فعالیت‌های خُرد متفاوتی است؛
- برنامه: تعهد به اقدامی خاص است که برای دست‌یابی به نتایجی مشخص ضرورت دارد.
متداول‌ترین راه برای توضیح انواع مختلف برنامه ریزی کمک گرفتن از گستره‌ی عملی آن‌هاست. برنامهریزی های کسب‌وکارها می‌توانند به‌کمک موارد دیگری نیز دسته‌بندی شوند، مانند طول زمانی، مختص بودن یا نبودن و بسامدشان.
حال در ادامه انواع برنامه ریزی را بررسی می‌کنیم.
انواع برنامه ریزی به این شرح است:
- برنامهریزی مبنی بر گستره‌ی عملی؛
- برنامهریزی مبنی بر طول زمانی؛
- برنامهریزی مبنی بر مختص بودن یا نبودن؛
- برنامهریزی مبنی بر بسامد.
سازمان‌ها راه‌های زیادی برای طی کردن مسیر تدوین یک برنامه دارند، اما مراحل این کار در همه‌ی آن‌ها یکسان است. تفاوت اصلی این‌جاست که هر کدام از آن روش‌ها کجا و چگونه عملی می‌شوند. پس بیایید تا به جزئیات انواع مختلف برنامه ریزی در سازمان بپردازیم.
انواع برنامه ریزی مبنی بر گستره‌ی عملی (Breadth)
برنامهریزی راهبردی/ استراتژیک (Strategic)
برنامه‌های استراتژیک تدوین شده‌اند تا مسیر مأموریت، اهداف و راهبردهای یک سازمان را نشان دهند. این برنامه‌ها، اقداماتی را معین می‌کند که شرکت قصد دارد به کمک آن‌ها به اهداف راهبردی خود برسد.
برنامه ریزی استراتژیک را مدیران ارشدی مانند مدیرعامل، هیئت‌مدیره و رؤسای آن انجام می‌دهند. این برنامه‌ها تبدیل به چارچوبی برای انواع برنامه ریزی که در سطح خُرد در سازمان انجام می‌شوند و حد و اندازه‌ای را که باید داشته‌باشند، مشخص می‌کنند.
برای نمونه، برنامه‌های راهبردی شامل چشم انداز، مأموریت، ارزش‌ها و اهداف کلی سازمان‌اند. این‌ها آن عناصر کلیدی هستند که وضعیت کسبوکار را به‌لحاظ اهدافی که در آینده دارد به‌روشنی شرح می‌دهند.
برنامهریزی رویکردی (Tactical)
برنامه‌های رویکردی تدوین شده‌اند تا نقشه‌ی راه برنامه‌های راهبردی باشند. این برنامه‌ها آشکارا نحوه‌ی عملی و اجرایی شدن برنامه‌های راهبردی را نشان می‌دهند.
برنامهریزیهای رویکردی اغلب کوتاه‌مدت‌اند و به‌وسیله‌ی مدیرانی در سطح متوسط مانند مدیران فروش، منابع انسانی و تولید و رئیس بخش ریخته می‌شوند.
برای نمونه، مدیران شرکت برنامهریزیهایی انجام می‌دهند تا منابع لازم را برای پشتیبانی از برنامه‌ی راهبردی شرکت به آن تخصیص دهند. مدیر منابع انسانی برای مدیریت منابع انسانی شرکت برنامهریزی می‌کند. مدیران تولید برای هموارسازی مسیر تولید در کسبوکار برنامهریزی می‌کنند.
برنامهریزی عملیاتی (Operational)
برنامه‌های عملیاتی شباهت زیادی به برنامه‌های رویکردی دارند. تنها تفاوت‌شان این است که برنامهریزی عملیاتی اقدامات روزانه‌ای را شامل می‌شوند که یک سازمان باید انجام دهد. از بخش‌های مختلفی مثل کارگروه‌ها و افراد انتظار می‌رود نتایج خاصی را روی میز بگذارند که همه‌شان در جهت اهداف عملیاتی (Operational Goals) هستند.
برنامهریزی عملیاتی همان برنامه‌ریزی‌ای است که مدیر برای به انجام رساندن مسئولیت‌های شغلی خود از آن استفاده می‌کند. این نوع از انواع برنامه ریزی ماهیتی کوتاه‌مدت دارد و توسط ناظران، رهبران گروه و مجریان ریخته می‌شود.
برای نمونه، رهبران گروه باید زمان‌بندی تغییر شیفت روزانه‌ی کارکنان را مدیریت کنند و به تخصیص کار به افراد زیردست بپردازند. ناظران، راهبردهایی برای دست‌یابی به اهداف روزانه‌ای خلق می‌کنند که باید طبق برنامهریزی روزانه میسر شوند.
در ادامه به مدل های برنامه ریزی مبنی بر طول زمانی می‌پردازیم.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
انواع برنامه ریزی مبنی بر طول زمانی (Time-frame)
برنامهریزی بلندمدت (Long-term)
این نوع از انواع برنامه ریزی شامل اهداف و برنامه‌های راهبردی است و می‌تواند از سه تا پنج سالِ آینده را در بر بگیرد. مدیران ارشد در تدوین برنامه‌های بلندمدت دخیل‌اند.
برای نمونه، برنامه ریزی برای وسعت بخشیدن به فضای شرکت، افتتاح شعب جدید، ورود به بازار جدید، سرمایه‌گذاری در سهام، اوراق و دارایی‌ها جزو برنامهریزیهای بلندمدت هستند.
برنامهریزی میان‌مدت (Intermediate-term)
این نوع از انواع برنامه ریزی شامل اهداف رویکردی است و یک تا دو سالِ آینده را در بر می‌گیرد. مدیران سطح متوسط در تدوین برنامه‌ی میان‌مدت دخیل‌اند. آن‌ها پیش از اجرای این برنامه‌ها درموردشان به مدیران ارشد گزارش می‌دهند.
برای نمونه، برنامهریزی برای توسعه‌ی محصول، افزایش سهم بازار و تغییراتی در قراردادهای سالانه جزو برنامهریزیهای میان‌مدت قرار می‌گیرند.
برنامهریزی کوتاه‌مدت (Short-term)
برنامهریزی کوتاه‌مدت یکی دیگر از انواع برنامه ریزی است و شامل اهداف عملیاتی برای بخش‌ها و افرادی خاص است. این نوع از انواع برنامه ریزی توسط ناظران و رهبران گروه ریخته می‌شوند. آن‌ها نیز باید به مدیر بخش و واحدِ خود گزارش دهند. برنامهریزی کوتاه‌مدت دوره‌ای سه تا شش ماهه دارد یا برای طول یک سال تدوین شده‌است
برای نمونه برنامریزی برای افزایش سود ماهیانه، استخدام کارکنان جدید برای شرکت، تخصیص اهدافی ماهیانه به کارکنان و توسعه‌ی ایشان جزو برنامهریزیهای کوتاه‌مدت قرار می‌گیرد. در بخش بعد به انواع برنامه ریزی مبنی بر مختص بودن یا نبودن می‌پردازیم.
انواع برنامه ریزی مبنی بر مختص بودن یا نبودن (Specificity)
برنامه ریزی جهت‌دار (Directional)
برنامهریزیهای جهت‌دار برنامهریزیهایی انعطاف‌پذیرند که رهنمودهایی کلی را فراهم می‌کنند. چنین برنامهریزیهایی ترجیحاً در محیط پویایی قابل‌استفاده‌اند که مدیریت در آن، باید در نشان دادن عکس‌العمل مناسب به تغییرات ناخواسته منعطف باشد.
برای نمونه، مدیر فروش رهنمودی برای تیم خود آماده می‌کند تا به هدف موردانتظار برسند. این‌که آن‌ها چگونه به آن هدف می‌رسند کاملاً بستگی به خودشان دارد. آن‌ها در انتخاب هر روشی آزادند. ازاین‌رو می‌توان گفت برنامهریزیهای جهت‌دار، نتیجه‌محورند.
برنامهریزی مختص (Specific)
این نوع از انواع برنامه ریزی کاملاً واضح و دارای اهدافی معین است. چنین برنامهریزیهایی نیازمند اهدافی مشخص‌اند و هیچ ابهامی در آن‌ها وجود ندارد.
برای نمونه مدیر تولید برنامه را به زیردستان خود توضیح می‌دهد که چه کاری، در چه زمانی، کجا، به چه اندازه و توسط چه کسی انجام خواهدشد. ازاین‌رو می‌توان گفت برنامهریزیهای مختص، فرایندمحورند.
انواع برنامه ریزی مبنی بر بسامد (Frequency)
برنامه ریزی مستمر/ جاری (Standing/On-going)
برنامهریزیهای مستمر، برنامهریزیهایی جاری هستند، زیرا شرایط و موقعیت‌هایی از سازمان بر آن تمرکز دارند که مکرراً رخ می‌دهند. این نوع از انواع برنامه ریزی شامل سیاست‌ها، رویه‌های استاندارد و قوانین و مقررات سازمان است.
برای نمونه قوانین و سیاست‌های هر سازمان مثالی خوب برای برنامه‌های مستمر به‌شمار می‌روند، چراکه این برنامه‌ها برای اقداماتی که در شرکت و برای رسیدن به اهداف سازمانی صورت می‌گیرند، رهنمود و دستورالعمل فراهم می‌کنند. همه‌ی افراد باید همیشه و کاملاً به این دستورالعمل‌ها پایبند باشند.
برنامه ریزی یک‌بارمصرف (Single-use)
این نوع از انواع برنامه ریزی برای آن دسته از فعالیت‌هایی به‌کار می‌روند که در آینده و مشابه زمانی که اکنون رخ داده‌اند روی نمی‌دهند. برنامهریزی مقطعی مربوط به زمانی خاص است و پس از طی شدن آن زمان دوباره و بر اساس موقعیت دوره‌ی بعد تدوین می‌شود.
برای نمونه، معمولاً این نوع از انواع برنامه ریزی شامل طرح‌ها، پروژه‌ها و بودجه‌بندی‌های سازمانی می‌شوند. بودجه‌بندی نیز مانند برنامه‌ای یک‌بارمصرف است، چون منابع، میزان درآمد و چگونگی استفاده از آن را برای پروژه‌ای خاص پیش بینی می‌کند.
خلاصه
برنامه ریزی در زندگی باعث می‌شود تا فرد موفق‌تری باشیم و بهتر بتوانیم از زمان خود استفاده کنیم. برنامهریزی مدیریتی نیز به سازمان‌ها کمک می‌کند تا اهداف مهم خود را تعیین و محقق کنند. یک سازمان می‌تواند جنبه‌های مختلف کسبوکار خود را از طریق مدل های برنامه ریزی بهبود ببخشد.
در این مطلب توضیح دادیم برنامه چیست و روش های برنامه ریزی را بررسی کردیم. البته به زودی در مطالب بعدی بیشتر به انواع برنامه ریزی در زمینه‌های مدیریتی، درسی، آموزشی، تولید و روزانه می‌پردازیم. اگر باز هم سؤالی درباره‌ی انواع مدل های برنامه ریزی دارید، می‌توانید با ما در میان بگذارید.
با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.
منبع: edukedar.com
دیدگاه