رفتار شهروندی سازمانی یا OCB چیست و چگونه کارمندان درگیر آن می‌شوند؟

• رفتار شهروندی سازمانی چیست؟
• انواع رفتار شهروندی سازمانی
• مزایای رفتار شهروندی سازمانی (OCB)
• بهترین روش‌های رفتار شهروندی سازمانی
• سؤالات متداول

همه‌ی ما کارمندی را می‌شناسیم که همیشه تلاش بیش‌تری می‌کند، درست است؟ آن یک‌ نفر که به خاطر همکاران دیگر و سازمان، فراتر از مرزها می‌رود. این افراد حتی ممکن است خودشان هم ندانند، اما آن‌چه نشان می‌دهند رفتار شهروندی سازمانی یا Organizational Citizenship Behavior نام دارد که مخفف آن (OCB) است.

در این مطلب، به این می‌پردازیم که تعریف رفتار شهروندی سازمانی یا OCB چیست، همچنین به مزایای آن، انواع مختلف و بهترین روش‌های آن دقیق‌تر نگاه خواهیم کرد.

رفتار شهروندی سازمانی یا OCB چیست؟

(OCB) چیزی نیست که کارمندان برای انجام کار خود لازم داشته‌باشند و همچنین بخشی از کارهای قراردادی آن‌ها نیست.

«رفتاری فردی که از طرف سیستم پاداش رسمی پاداشی ندارد، اما اگر با رفتاری مشابه در یک گروه ترکیب شود، به فعالیت منجر می‌شود.»

دنیس ارگان (Dennis Organ)

دنیس ارگان ۵ نوع رفتار شهروندی سازمانی را شناسایی کرد. حال که متوجه شدید OCB چیست در بخش زیر به هریک از آن‌ها نگاهی خواهیم انداخت.

انواع رفتار شهروندی سازمانی

حال که دریافتید رفتار شهروندی سازمانی یا همان OCB چیست، در ادامه انواع آن را بررسی خواهیم کرد. از نظر ارگان، ۵ رفتار شهروندی سازمانی وجود دارد:

۱. نوع‌دوستی

اولین نوع رفتار شهروندی سازمانی نوع دوستی است. نوع‌دوستی در محیط کار زمانی اتفاق می‌افتد که یک کارمند به کارمند دیگری یاری برساند یا به او کمک کند، بدون این‌که انتظار داشته‌باشد در ازای آن چیزی دریافت کند.

مثالی ساده از رفتار شهروندی سازمانی نوع‌دوستی در محل کار این است که کسی به کارمندی کمک می‌کند و با محول کردن بخشی از وظایف خود، بعد از یک رویداد داخلی در شرکت برای تمیز کردن سالن غذاخوری داوطلب می‌شود. این کار می‌تواند روحیه، بهره وری و کارایی کارمندان را افزایش دهد.

۲. حسن‌نیت

 حسن‌نیت رفتار مؤدبانه و با‌ملاحظه‌ای نسبت به دیگران است که یکی از رفتار شهروندی سازمانی محسوب می‌شود. (در این مورد، نسبت به سایر کارمندان مدنظر است.)

صبح‌به‌خیر گفتن، مطرح کردن سؤالاتی مانند «چگونه همکارانتان تعطیلات خود را می‌گذراند؟»، «بچه‌های آن‌ها چگونه کار می‌کنند؟» و «پروژه‌ای که در حال حاضر روی آن کار می‌کنند، چگونه پیش می‌رود؟» نمونه‌هایی از حسن‌نیت هستند.

اساسا، هر سؤالی که به موضوعی شخصی مربوط است که کسی قبلا در‌مورد آن صحبت کرده‌ و به افراد نشان می‌دهد که شما به صحبت‌های آن‌ها گوش داده‌اید، در این دسته جای می‌گیرد.

۳. اخلاق پهلوانی

به زبان ساده، اخلاق پهلوانی در‌مورد توانایی یک کارمند در «بازنده‌ای خوب» بودن است. این اخلاق در ارتباط با توانایی مقابله با شرایطی که طبق برنامه پیش نمی‌رود یا بروز ندادن رفتار منفی و هیجانات ناپسند در صورت بروز چنین اتفاقی است.

کارمندی که به طور موقت وظایف یکی از اعضای تیم که پایش شکسته و چند هفته در مرخصی استعلاجی خواهد بود را بر عهده می‌گیرد، نمونه‌ای از رفتار شهروندی سازمانی و اخلاق پهلوانی در محل کار است

در حالی که این عمل بار کاری کارمند موردنظر را به میزان چشم‌گیری افزایش می‌دهد، او از این موضوع به همکارانش شکایت نمی‌کند، زیرا می‌داند که این وضعیت موقتی است و یک‌ نفر برای همه فداکاری می‌کند.

۴. وظیفه‌شناسی

 وظیفه‌شناسی به عنوان رفتار شهروندی سازمانی  تعریف می‌شود که شامل سطح خاصی از کنترل و نظم در خود و فراتر از حداقل الزامات باشد. این موضوع در یک محیط کار بدان معناست که کارمندان نه‌تنها به‌موقع حاضر می‌شوند و به ضرب‌الاجل پایبند می‌مانند، بلکه مثلا قبل از تعطیلات نیز برنامه ریزی می‌کنند تا همکارانشان در یک کار بزرگ غرق نشوند و به دردسر نیفتند.

مثال این بخش مربوط به کار کردن در خانه است. داشتن نظم و انضباط کافی برای صبح بیدار شدن و انجام کار، حتی با این‌که هیچ مدیری در اطرافتان نیست که شما را تحریک کند، وظیفه‌شناسی است؛ علاوه بر این، وظیفه‌شناسی به معنای دانستن این است که برخی اوقات کار باید انجام شود، حتی اگر ساعت‌ها زمان ببرد.

۵. فضیلت مدنی

 فضیلت مدنی یک رفتار شهروندی سازمانی می‌باشد که عبارت است از اینکه شخص به‌خوبی نمایندگی سازمانی را که در آن کار می‌کنند دارد. فضیلت مدنی در‌مورد چگونگی حمایت کارمند از شرکت است، در حالی که مقام رسمی‌ای ندارد.

به عنوان مثال، با پاسخ به این سؤال که چگونه آن‌ها در‌مورد سازمان با دوستان و خانواده‌ی خود صحبت می‌کنند، می‌توان به فضیلت مدنی افراد پی برد.

فضیلت مدنی همچنین می‌تواند با ثبت‌نام کارمندان در رویدادهای تجاری مانند جمع‌آوری کمک‌های مالی، یا اجرای ماراتن یا نیمه‌ماراتن برای یک مؤسسه‌ی خیریه با تیمی از همکاران نشان داده شود.

فضیلت مدنی نوعی رفتار شهروندی سازمانی است که احساس هم‌زیستی و رفاقت را در درون سازمان به وجود می‌آورد. این ویژگی به نوبه‌ی خود رضایت شغلی را افزایش و عملکرد شغلی را بهبود می‌دهد. حال که با انواع رفتار شهروندی سازمانی آشنا شدید در ادامه بررسی می‌کنیم که مزایای OCB چیست؟

مزایای رفتار شهروندی سازمانی یا OCB چیست؟

ما قبلا به چند مزیت رفتار شهروندی سازمانی در بالا اشاره کردیم، اما در این قسمت به سوال مزایای رفتار شهروندی سازمانی یا OCB چیست کامل‌تر پاسخ می‌دهیم:

• رفتار شهروندی سازمانی می‌تواند روحیه‌‌ی کارمندان را تقویت کند؛
• میزان معنادار بودن کار افراد را افزایش می‌دهد؛
• برای عملکرد و بهره‌وری کارکنان خوب است. در حقیقت، تحقیقات نشان می‌دهند که OCB عملکرد را به طور مثبت پیش‌بینی می‌کند؛
• تعاملات اجتماعی بهتری بین کارمندان برقرار می‌کند؛
• استرس را کاهش می‌دهد؛
• حس هم‌زیستی را در بین کارمندان به وجود می‌آورد؛
•  برای برند کارفرمایی شما خوب است. 

بهترین روش‌های رفتار شهروندی سازمانی

همان طور که در بخش قبلی مشاهده کردیم و دریافتیم که OCB چیست، رفتار شهروندی سازمانی می‌تواند مزایای بسیاری برای کارمندان و سازمان‌ها داشته‌باشد؛ بنابراین، چگونه منابع انسانی می‌تواند این نوع رفتار را تشویق کند؟

در ادامه ۳ مورد از بهترین روش‌های رفتار شهروندی سازمانی  را ذکر کرده‌ایم:

۱. افراد را به‌درستی استخدام کنید

موارد خاصی وجود دارند که می‌توانید آن‌ها را از قبل در فرایند انتخاب خود قرار دهید:

1. نشان دادن نوع رفتار شهروندی سازمانی به متقاضیان که شرکت شما آن‌ها را تشویق می‌کند؛
2. استخدام افراد بالقوه‌ی متناسب با رفتار شهروندی سازمانی  را در نظر داشته‌باشید.

در ادامه چند نمونه از مواردی را که می‌توانند در قسمت‌های مختلف روند استخدام شما مفید باشند، آورده‌ایم:

شرح شغل

 شرح شغل شما می‌تواند منعکس‌کننده‌ی ارزش‌ها و رفتار شهروندی سازمانی شرکت باشد تا داوطلبان بتوانند تصمیم بگیرند که آیا این ارزش‌ها با ارزش‌های آن‌ها مطابقت دارد یا خیر. اگر ارزش‌های شما با آن‌ها هم‌سو باشد، به احتمال زیاد افراد در کارشان فضیلت مدنی خواهند داشت.

پیش‌نمایش شغلی واقع‌گرایانه

استفاده از پیش‌نمایش شغلی واقع‌گرایانه شما را قادر می‌سازد تا ۱ روز واقعی از زندگی کاری را به متقاضیان نشان دهید؛ یعنی می‌توانید به متقاضیان نحوه‌ی برخورد افراد با یکدیگر در شرکت (حسن نیت و احترام)، نحوه‌ی کار افراد (وظیفه‌شناسی) و همکاری (نوع‌دوستی) را نشان دهید.

به عبارت دیگر، پیش‌نمایش شغلی واقع‌گرایانه فرصتی عالی برای نشان دادن نوع رفتار شهروندی سازمانی است که دوست دارید در سازمان خود مشاهده کنید. در این‌جا نیز آن‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند که آیا کار در شرکت شما برایشان مناسب است یا نه.

پیش‌گزینش

پیش‌گزینش در OCB چیست؟ سازمان‌هایی که تعداد زیادی از افراد را جذب می‌کنند، اغلب از ابزار ارزیابی شغلی استفاده می‌کنند. این ابزارها می‌توانند شامل طیف گسترده‌ای از ارزیابی‌های مختلف مانند تِست شناختی، آزمون‌های نمونه کار، تِست شخصیت‌شناسی برای سنجش میزان وظیفه‌شناسی افراد و همچنین سؤالاتی باشد که تعیین می‌کنند آیا فرهنگ و رفتار شهروندی سازمانی داوطلب و شرکت با یکدیگر هم‌سو است یا خیر.

مصاحبه

در طول فرایند مصاحبه، مدیر استخدام یا هرکس دیگری که با متقاضیان مصاحبه می‌کند، می‌تواند برخی از نمونه رفتارهای شهروندی سازمانی را هنگام صحبت در‌مورد شرکت یا تیم برجسته کند. هنگامی که آن‌ها از داوطلبان سؤال می‌کنند، مثلا با استفاده از روش STAR مخفف ( Situation, Task, Action, Result) به معنای ​​(موقعیت، وظیفه، عمل و نتیجه)، می‌توانند ارزیابی کنند که افراد در رفتار شهروندی سازمانی شرکت می‌کنند یا خیر.

آگهی استخدام

جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.

۲. مدیریت را درگیر کنید

مدیران در‌ تشویق رفتار شهروندی سازمانی نقش مهمی دارند. اول، آن‌ها به عنوان رهبران باید الگو باشند. اگر افراد ببینند که مدیرشان مؤدب و با‌ملاحظه است، از اعضای تیم در هر جایی که می‌توانند حمایت می‌کنند، «بازنده‌های خوبی» هستند و در رویدادهای خیریه‌ی خارج از کار شرکت می‌کنند، در سطح خودشان (حداقل تا حدودی) الهام می‌گیرند.

دوم، مدیران باید از نوع رفتار شهروندی سازمانی‌ای که دوست دارند از تیم‌های خود ببینند، تعریف کنند. یک روش آسان برای تحسین شایسته در بین عموم کارمندانی که رفتار شهروندی سازمانی داشته‌اند، جلسه‌ی هفتگی تیم است. البته (OCB) باید در سطح شرکت نیز شناخته شود؛ به عنوان مثال، این شناخت می‌تواند در طول یک جلسه‌ی شرکت و در سراسر سازمان انجام شود.

یکی دیگر از تمرینات عالی انجام‌شده «آرزوی سلامتی برای هم‌سالان» (Cheers for Peers) نامیده می‌شود که می‌تواند اَشکال مختلفی داشته‌باشد.

به عنوان مثال، جشن آخر هفته که در آن افراد از هم‌سالان و همکاران خود تشکر می‌کنند تا آن‌ها را آگاه کنند که تأثیر مثبتی داشته‌اند. کارمندان می‌توانند «قدردانی و آرزوی سلامتی» خود را از طریق ایمیل در طول هفته ارسال کنند و سپس می‌توانند این ایمیل‌ها را در آخر هفته و در مقابل کل شرکت بخوانند.

در ادامه نمونه‌ای را ذکر کرده‌ایم:

• با تشکر و آرزوی سلامتی برای «جیمز» (James) که تا دیروقت با من بیدار ماند تا به ضرب‌الاجل پروژه برسم؛ شما بسیار بسیار تلاش کردید و بدون زحمات شما ممکن بود پروژه نتیجه‌ی دیگری داشته‌باشد. من بابت این زحمت، به شما بدهکارم.

۳. در مدیریت عملکرد بازنگری کنید

برخی از شرکت‌ها رفتار شهروندی سازمانی کارکنان خود را در فرایند مدیریت عملکرد و ارزیابی خود به عنوان روشی برای تشویق، اندازه‌گیری و پاداش دادن به این امر لحاظ می‌کنند. نحوه‌ی انجام این کار می‌تواند متفاوت باشد.

نمونه‌هایی از نحوه‌ی رفتار شهروندی سازمانی می‌توانند در مدیریت عملکرد ادغام شوند:

• اهداف و مقاصد درست، مانند ارزیابی و جوایز، به گونه‌ای تعیین شده‌اند که کارمندان را ترغیب می‌کنند تا با اعضای تیم همکاری کنند؛
• نوع دوستی فرد یا انواع دیگر رفتار شهروندی سازمانی می‌تواند رتبه‌بندی عملکرد بیش از ۱۰۰٪ را در پی داشته‌باشد؛
• معیارهایی مانند «چگونگی همکاری افراد با تیم‌های دیگر سازمان» بخشی از ارزیابی است.

تصویر زیر بر اساس تحقیقی در سال ۲۰۰۷ انجام شده که هم به موارد مثبت و هم به موارد منفی ترکیب روش رسمی برخورد با (OCB) پرداخته‌است:

• رفتار شهروندی سازمانی
• ارزیابی رسمی و پاداش
• پیامدهای مثبت: افزایش (OCB) در کارمندان با انگیزه‌ی بیرونی، کاهش دوپهلو بودن نقش، توسعه‌ی اثربخشی افراد، توسعه‌ی تئوری مبادله رهبر (LMX) مخفف عبارت (Leader-Member Exchange).
• عواقب منفی: کاهش (OCB) در کارمندان با انگیزه‌ی داخلی، افزایش ناهنجاری احساسی باعث خستگی احساسی و فرسودگی شغلی می‌شود، افزایش تعارضات و بار کاری، کاهش درک سازمانی دقیق، افزایش ریسک قانونی، جلوگیری از توسعه‌ی کارمند.

اگرچه مسلما باید نکاتی را بیان کرد که سعی می‌کنند (OCB) را از راه قرار دادن آن به عنوان بخشی از روند مدیریت عملکرد تشویق کنند، در این‌جا باید نکاتی را به خاطر بسپارید:

اول، رفتار شهروندی سازمانی با طبیعت داوطلبانه‌ی آن مشخص می‌شود. اقدامات و رفتارهای (OCB) بخشی از تعهدات قراردادی یک کارمند نیستند، اگر دوست دارید، می‌توانید پاداشی اضافی برای آن‌ها در نظر بگیرید. البته ارزیابی و پاداش دادن به افراد بر اساس چیزی که بخشی از معامله‌ی رسمی نیست، می‌تواند غیرمنصفانه باشد.

دوم، در نظر گرفتن (OCB) افراد می‌تواند به آن‌ها استرس وارد کند، زیرا ممکن است احساس کنند که حق انتخاب ندارند؛ همچنین، ممکن است احساس کنند که بی‌عدالتی رخ داده‌است، زیرا همه به دلیل شرایط شخصی خود امکان بروز رفتار شهروندی سازمانی یکسانی را ندارند؛ به عنوان مثال، افرادی که خانواده‌ای با فرزندان کوچک دارند، ممکن است وقت نداشته‌باشند در رویدادهای خارجی شرکت‌، که خارج از ساعت اداری برگزار می‌شوند، شرکت کنند.

سوم، ممکن است مدیران و سایر افراد درگیر در فرایند ارزیابی همیشه متوجه (OCB) کارکنان خود نشوند. در حقیقت، وقتی که یکی از اعضای تیم آن‌ها به همکاری در کارش کمک می‌کند یا از همکاری درباره‌ی نحوه‌ی کار کردن فرزند بیمارش پرس‌وجو می‌کند، احتمالا بسیاری از فرصت‌ها را از دست خواهند داد. در حالی که این حرکت صرفا حرکتی انسانی است، وقتی افراد در این مورد ارزیابی می‌شوند مشکل ایجاد می‌شود.

سؤالات متداول

۱. تعریف رفتار شهروندی سازمانی یا OCB چیست؟

تعریف رفتار شهروندی سازمانی (OCB) اصطلاحی است که برای توصیف کلیه‌ی اقدامات و رفتارهای مثبت و سازنده‌ی کارمندان استفاده می‌شود که جزو شرح وظایف رسمی آن‌ها نیست. در واقع، هر کاری که کارمندان به اختیار خود انجام می‌دهند و به نفع سازمان است و با آن از همکارانشان پشتیبانی می‌کنند، در این رفتار جای می‌گیرد.

۲. چه نوع رفتارهای شهروندی سازمانی‌ای وجود دارند؟

۵ نوع رفتار شهروندی سازمانی شامل نوع‌دوستی، حسن‌نیت، رفتار پهلوانی، وظیفه‌شناسی و فضیلت مدنی وجود دارد.

۳. بهترین رفتارهای شهروندی سازمانی کدام‌اند؟

بهترین روش‌ها برای رفتار شهروندی سازمانی شامل جست‌وجوی پتانسیل (OCB) در فرایند استخدام، مشارکت فعالانه‌ی مدیران در ایجاد الگوی مناسب و بازنگری در مدیریت عملکرد شما هستند.

در آخر

گرچه رفتار شهروندی سازمانی کاری نیست که هر کارمندی درگیر آن شود، این نوع رفتار می‌تواند مزایای فوق‌العاده‌ای هم برای نیروی کار شما و هم برای سازمان داشته‌باشد. به همین ترتیب، ارزش آن را دارد که در مراحل استخدام به دنبال «پتانسیل OCB» در داوطلبان باشید، به طور فعال مدیران را در ایجاد الگوی مناسب مشارکت دهید و در‌مورد مدیریت عملکرد خود تجدید‌نظر کنید تا رفتار شهروندی سازمانی را به بخشی از فرهنگ شرکت خود تبدیل کنید.

استخدام برنامه نویس اندروید

جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.

منبع: digitalhrtech.com