بیمه تامین اجتماعی چیست؟ (بررسی انواع بیمه‌ها، خدمات و قوانین)
سازمان تامین اجتماعی در سال ۱۳۳۱ و به‌عنوان یک سازمان بیمه‌گر کار خود را آغاز کرده و تا امروز، این فعالیت در شکل‌ها و شرایط گوناگونی ادامه دارد. هدف اولیه و اصلی سازمان تامین اجتماعی، حمایت‌کردن از نیروهای کار جامعه است و این سازمان از طریق بیمه‌کردن افراد و ارائه تسهیلات مختلف، این نقش حمایتی را ایفا می‌کند. در این مطلب قصد داریم بیمه تامین اجتماعی و خدمات آن را به‌صورت کامل بررسی کنیم، انواع آن را با هم مرور کرده و در نهایت شرایط هر کدام را به‌صورت کامل شرح دهیم.
پیشنهاد می‌کنیم ما را همراهی کرده و اطلاعات خود را در رابطه با خدمات بیمه تامین اجتماعی افزایش دهید.
تعریف بیمه تامین اجتماعی
در تعریف بیمه تامین اجتماعی بهتر است ابتدا ماده ۱ قانون تامین اجتماعی را با هم مرور کنیم.
در ماده ۱ این قانون اعلام شده که به منظور اجرا و تعمیم و گسترش انواع بیمه‌های اجتماعی و استقرار نظام هماهنگ و متناسب با برنامه‌های تامین اجتماعی، سازمان تامین اجتماعی تشکیل می‌گردد.
سازمان تامین اجتماعی به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وابسته است، اما دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری بوده و تمام بخش‌های آن به‌صورت کامل بر طبق اساس‌نامه‌های تصویب شده در این سازمان اجرا می‌شود. اصلی‌ترین و مهم‌ترین وظیفه این سازمان، تحت پوشش قرار دادن نیروهای کار، کارگران و سایر افرادی است که حقوق خود را از یک کارفرمای مشخص، دریافت می‌کنند. بیش از ۴۰ میلیون نفر تحت پوشش این سازمان قرار دارند و با واریز حق بیمه ماهانه این تعداد نیروی کار، منابع مالی سازمان تامین اجتماعی، تامین می‌شود.
نکته مهمی که باید بدانید این است که سازمان تامین اجتماعی با هیچ سازمان و نهاد دیگری، دولتی یا غیر دولتی، قابل ادغام نیست و همیشه به‌صورت مستقل اما در راستای اهداف تعیین شده برای نظام اقتصادی کشور فعالیت می‌کند.
در تمام شرایط و قوانین سازمان تامین اجتماعی، با اصطلاحات و نام‌های مشخصی برخورد می‌کنیم که باید پیش از ادامه این نوشتار، با آن‌ها آشنا شویم. در ادامه، برخی از مهم‌ترین نام‌ها و اصطلاحات مورد استفاده در قوانین بیمه را با هم مرور می‌کنیم:
- بیمه‌شده: فردی که به‌صورت مستقیم تحت پوشش قوانین تامین اجتماعی است و با پرداخت مبلغی با نام «حق بیمه»، از این مزایای اعطایی استفاده می‌کند؛
- خانواده بیمه شده: فرد یا افرادی که به تبع فرد اصلی بیمه‌شده، از مزایای سازمان تامین اجتماعی بهره می‌برند؛
- کارگاه: محل کار افراد است که فرد بیمه‌شده بر اساس دستور کارفرمای خود در آن‌جا فعالیت می‌کند؛
- کارفرما: شخص حقیقی یا حقوقی که افراد با دستور و درخواست مستقیم او، فعالیت‌های محول‌شده را انجام می‌دهند؛
- حق بیمه: مبلغی که فرد بیمه‌شده به‌صورت ماهانه از مبلغ حقوق خود به سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌کند و با پرداخت این مبلغ، امکان استفاده از مزایای سازمان تامین اجتماعی برای او فراهم می‌شود؛
- غرامت دستمزد: به مبالغی گفته می‌شود که در دوران بارداری، بیماری و عدم توانایی، در عوض دستمزد و یا حقوق، از سوی سازمان به افراد بیمه‌شده پرداخت می‌شود؛
- مستمری: مبلغی که در زمان فوت فرد بیمه‌شده، برای تامین مخارج زندگی به خانواده او پرداخت می‌شود.
این تعاریف به همین موارد محدود نمی‌‌شوند؛ اما در این‌جا تنها به مرور برخی از مهم‌ترین و پرتکرارترین آن‌ها پرداختیم. سازمان تامین اجتماعی با تحت پوشش قرار دادن افراد، خدمات و مزایای مختلفی به آن‌ها ارائه می‌دهد که در ادامه با برخی از مهم‌ترین خدمات بیمه تامین اجتماعی آشنا خواهیم شد.
خدمات بیمه تامین اجتماعی
مهم‌ترین سوالی که در این بخش ایجاد می‌شود این است که سازمان تامین اجتماعی چه خدماتی را ارائه می‌دهد و در قبال افراد بیمه‌شده، چه وظایفی را برعهده دارد. باید بدانیم که این سازمان، استانداردهای سازمان بین‌المللی کار را رعایت کرده و بر این اساس، وظایف و تعهدات مشخصی نیز دارد. مهم‌ترین وظایف سازمان تامین اجتماعی، شامل این موارد است:
- حمایت از افراد بیمه‌شده در زمان وقوع انواع حوادث، ابتلا به بیماری‌های گوناگون و بارداری؛
- پرداخت مستمری بازنشستگی به افراد بازنشسته تحت پوشش این سازمان؛
- پرداخت مستمری از کارافتادگی به افراد بیمه‌شده در این سازمان؛
- پرداخت مقرری بیکاری به افراد در صورت اخراج غیر ارادی از محل کار؛
- پرداخت غرامت دستمزد ایام بیماری به افراد بیمه‌شده؛
- پرداخت غرامت دستمزد ایام بارداری به افراد بیمه‌شده؛
- پرداخت کمک‌هزینه وسایل پزشکی به افراد بیمه‌شده یا خانواده آن‌ها؛
- پرداخت کمک‌هزینه ازدواج؛
- پرداخت مستمری به بازماندگان فرد بیمه‌شده؛
- پرداخت مبالغ حمایتی هم‌چون عیدی بازنشسته‌ها و مستمری‌بگیران سازمان تامین اجتماعی.
این موارد مهم‌ترین تعهداتی است که سازمان تامین اجتماعی در قبال افراد بیمه‌شده بر عهده دارد و باید مبالغ حمایتی را در زمان نیاز و در صورت وجود شرایط تعیین‌شده، به آن‌ها پرداخت نماید.
سازمان تامین اجتماعی با بیمه‌کردن افراد، آن‌ها را تحت پوشش خود قرار می‌دهد و در شرایط خاص و ناگوار، از آن‌ها حمایت مالی می‌کند. این موضوع سبب شده که افراد زیادی به بیمه‌شدن تمایل داشته باشند و به همین خاطر، با توجه به اقشار مختلف جامعه، بیمه‌های مختلفی نیز ایجاد شده است. انواع بیمه‌های مختلف در این سازمان وجود دارند که در ادامه، به بررسی هر کدام از آن‌ها خواهیم پرداخت.
انواع بیمه تامین اجتماعی
مهم‌ترین هدف بیمه تامین اجتماعی، ارائه مزایای مالی و حمایتی از افراد بیمه‌شده است. با این وجود، همه افراد از شرایط شغلی یکسان و مشابه بهره نمی‌برند و برخی از افراد تحت دستور کارفرما کار کرده و برخی دیگر به‌صورت مستقل و شخصی، فعالیت و درآمدزایی می‌کنند. به همین خاطر، برای هر کدام از این دسته‌های شغلی، بیمه خاصی تعیین شده که تحت عنوان انواع بیمه‌ها، نامیده می‌شوند. در ادامه ۳ دسته‌بندی اصلی بیمه تامین اجتماعی را با هم بررسی می‌کنیم.
۱. بیمه اجباری
بیمه اجباری یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های بیمه تامین اجتماعی است و تمام افرادی که تحت قانون کار، با یک کارفرمای حقیقی یا حقوقی قراردادی امضا کنند، تحت پوشش این بیمه قرار می‌گیرند. بیمه‌کردن تمام نیروهای مجموعه، یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظایف هر کارفرما است و در صورت عدم انجام آن، کارفرما با عواقب سنگینی روبه‌رو شده و حتی ممکن است ادامه فعالیت مجموعه او تحت تاثیر قرار بگیرد.
در بیمه اجباری تنها یک شرط اصلی در نظر گرفته می‌شود و این شرط، وجود یک قرارداد دو طرفه میان کارگر و کارفرما است. سایر موارد موجود در این بین هم‌چون مدت زمان همکاری، سن نیروی کار، نوع کار و دیگر موارد مشابه، هیچ تاثیری بر این نوع بیمه نخواهند گذاشت و ماهانه باید ۳۰ درصد از حقوق کارگر به‌عنوان حق بیمه، به سازمان تامین اجتماعی پرداخت شود.
البته باید بدانید که تنها ۷ درصد از این حق بیمه بر عهده نیروی کار بوده و از حقوق او کسر می‌شود، ۲۳ درصد دیگر حق بیمه نیروی کار، برعهده کارفرما است و او باید پس از کسر ۷ درصد از حقوق نیروی کار و افزودن ۲۳ درصد باقیمانده، هر ماه مبلغ تعیین‌شده برای حق بیمه را به سازمان پرداخت کند.
تمام افرادی که در مقابل دریافت مزد و حقوق کار می‌کنند، همراه با دریافت‌کنندگان مستمری‌های بازنشستگی، از کارافتادگی و فوت، تحت شمول بیمه اجباری هستند. با این وجود، همه می‌دانیم که تمام افراد جامعه، شغل‌های مشابه ندارند و برخی از افراد، با داشتن یک شغل مستقل به کسب درآمد می‌پردازند و نیازهای مالی خود را از این طریق تامین می‌کنند. در سازمان تامین اجتماعی، بیمه این افراد اجباری نیست. در بخش بعدی به بررسی بیمه این افراد می‌پردازیم.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
۲. بیمه خویش فرما
مهم‌ترین قانون بیمه اجباری، عقد قرارداد با یک کارفرما و آغاز کار به دستور و درخواست آن کارفرما است. با این وجود، بخش عظیمی از افراد جامعه با داشتن سرمایه و شغل اختصاصی، با هیچ فردی قرارداد نداشته و به‌صورت مستقل و تنها یا به‌عنوان کارفرما کار می‌کنند. این افراد نیز همانند سایرین، با انواع حوادث و اتفاقات ناگوار روبه‌رو شده و به بیمه نیاز دارند. در سازمان تامین اجتماعی برای این دسته از افراد نیز یک بیمه مشخص تعیین و تصویب شده که بیمه خویش فرما نام دارد. بیمه خویش فرما تامین اجتماعی به ۲ دسته اصلی بیمه مشاغل آزاد و حرَف و بیمه اختیاری تقسیم می‌شود.
مشاغل آزاد و حرَف: این بیمه برای آن دسته از افرادی تعیین شده که به حرفه یا شغل خاصی، اشتغال دارند و ممکن است به‌تنهایی و یا با داشتن یک یا چند کارگر و به‌عنوان کارفرما، فعالیت خود را ادامه دهند. برای استفاده از این نوع بیمه، فرد باید مجوز اشتغال صادر شده از مراکز ذی‌صلاح را داشته و یا مدرک تشخیص هیئت مدیره سازمان تامین اجتماعی را ارائه دهد. در این نوع بیمه، حق بیمه یک مبلغ ثابت نیست و افراد می‌توانند با پرداخت درصدهای مختلفی یعنی ۱۲، ۱۴ و یا ۱۶ درصد به‌صورت ماهانه، از مزایای حمایتی مشخصی برخوردار شوند. بدیهی است که بیمه ۱۲ درصد میزان کمتر و بیمه ۱۶ درصد بیشترین میزان مزایا و تسهیلات را در اختیار فرد بیمه‌شده قرار می‌دهد.
بیمه اختیاری: بیمه اختیاری برای افرادی است که از هیچ نوع بیمه‌ای برخوردار نیستند و در هیچ‌کدام از ۲ دسته بیمه اجباری یا مشاغل آزاد و حرَف، قرار نمی‌گیرند. این افراد می‌توانند به‌صورت مستقیم به مراکز سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده و خود را بیمه کنند. در بیمه اختیاری نیز انواع مزایای مستمری بازنشستگی، از کارافتادگی، فوت و تعهدات درمانی و هزینه‌های مرتبط، کمک‌هزینه ازدواج و... ارائه و پرداخت می‌شود.
بیمه اجباری و بیمه خویش فرما، دو دسته اصلی بیمه‌های سازمان تامین اجتماعی هستند و تقریبا همه اقشار را می‌توان در یکی از این ۲ دسته‌بندی قرار داد. با این وجود یک نوع بیمه دیگر وجود دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و باید به بررسی آن نیز بپردازیم.
۳. بیمه بیکاری
پیش از هر چیزی باید بدانید بیمه بیکاری یک بخش مستقل و مجزا نیست، بلکه تمام افرادی که تحت پوشش بیمه اجباری قرار دارند، در صورتی که به‌صورت غیر ارادی بیکار شده و در حال حاضر حقوق و دست‌مزدی نداشته باشند، تا زمان یافتن شغل دیگر تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی قرار می‌گیرند و سازمان موظف است که به آن‌ها مستمری بیکاری پرداخت کند.
همه افرادی که به دلیل حوادث غیر مترقبه هم‌چون جنگ، زلزله، آتش‌سوزی، سیل و... کار خود را از دست داده باشند و تمام افرادی که به دلیل عدم نیاز کارفرما، مجبور به ترک کار شده باشند؛ تحت پوشش بیمه بیکاری قرار خواهند گرفت.
استفاده از بیمه بیکاری شرایط مشخصی دارد که باید از آن اطلاع داشته باشید، مواردی هم‌چون تبعه ایران بودن، تحت پوشش قانون کار و تامین اجتماعی بودن فرد بیمه شده، اخراج‌شدن به‌صورت غیر ارادی و بدون دخالت فرد، اعلام بیکاری در یک بازه ۳۰ روزه پس از اخراج، فعالیت به‌عنوان یک نیروی عادی تحت پوشش قانون کار و سایر موارد ضروری دیگر، همه بخشی از قوانین و شرایط استفاده از بیمه بیکاری است.
باید بدانید که بیمه بیکاری تنها برای نیروهای عادی کار بوده و کارفرماها، افراد دارای شغل آزاد و افراد تحت پوشش بیمه اختیاری، نمی‌توانند از بیمه بیکاری بهره ببرند.
بیمه بازنشستگی چیست؟
بیمه تامین اجتماعی ۲ نوع خدمات و مزایا به افراد بیمه‌شده ارائه می‌دهد. مزایای کوتاه‌مدت که شامل انواع تسهیلات درمانی و کمک‌هزینه‌های مختلف بوده و مزایای طولانی‌مدت که برای دوره بازنشستگی افراد تعیین شده است.
افراد پس از سال‌ها تلاش و فعالیت، پس از مدت زمان مشخصی (بین ۲۰ الی ۳۵ سال) دیگر قادر به فعالیت روزانه نیستند و نیاز دارند که بدون دغدغه‌های مالی و اقتصادی، استراحت کنند. پرداخت مستمری ماهانه به این افراد تحت عنوان بیمه بازنشستگی، یکی از مهم‌ترین مزایا و خدمات بیمه تامین اجتماعی است و این مبلغ پرداختی، از طریق پرداخت حق بیمه ماهانه افراد در طول دوران کار و فعالیت‌شان تامین می‌شود.
بیمه بازنشستگی همانند انواع بیمه‌های این سازمان، دارای شرایط و قوانین اختصاصی خود است که در ادامه به بررسی هر کدام از آن‌ها خواهیم پرداخت.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
شرایط بیمه بازنشستگی
بازنشستگی تحت شرایط خاصی تعیین می‌شود و تنها در صورت وجود این شرایط، فرد بازنشسته به شمار آمده و می‌تواند از مزایای حمایتی تخصیص داده شده، بهره ببرد. شرایط بیمه بازنشستگی برای افراد، شامل موارد زیر است:
- پرداخت حداقل ۲۰ سال حق بیمه، داشتن شرایط سنی خاص یعنی حداقل ۶۰ سال سن برای مردان و حداقل ۵۵ سال سن برای زنان؛
- در صورت نداشتن شرایط سنی مد نظر، پرداخت حداقل ۳۰ سال حق بیمه و حداقل سن ۵۰ سال برای مردان و ۴۵ سال برای زنان؛
- در صورت فعالیت در مشاغل سخت و زیان آور، پرداخت ۲۰ سال متوالی حق بیمه یا ۲۵ سال متناوب در مشاغل سخت و زیان‌آور، بدون نیاز به رعایت شرط سنی؛
- بازنشستگی زنان با حداقل ۲۰ سال پرداخت حق بیمه و داشتن حداقل ۴۲ سال سن، با پیش‌شرط تقاضای بازنشستگی خود فرد و البته ترک کار در زمانی که فرد هم‌چنان تحت پوشش قانون کار است.
در صورت وجود حداقل یکی از شرایط فوق، فرد می‌تواند تقاضای بازنشستگی کرده و بدون نیاز به فعالیت، مستمری ماهانه خود را با توجه به قوانین این سازمان دریافت نماید.
شرایط درخواست بازنشستگی
در صورتی که فرد با توجه به موارد مختلف هم‌چون سال‌های پرداخت حق بیمه، سن، سختی کار، جنسیت و شرایط اختصاصی تعیین شده دارای شرایط بازنشستگی باشد، می‌تواند درخواست بازنشستگی کند. برای انجام این کار، فرد بیمه‌شده باید مدارک لازم هم‌چون شناسنامه، کارت ملی، شناسنامه و کارت ملی افراد تحت تکفل، فرم درخواست بازنشستگی و سایر موارد مورد نیاز سازمان را فراهم کرده و با مراجعه به یکی از شعب سازمان تامین اجتماعی، درخواست بازنشستگی خود را به‌صورت رسمی ارائه دهد.
در ادامه این فرایند، سوابق فرد جمع‌آوری شده و شرایط سن و سابقه کاری او توسط واحد فنی و مستمری‌های آن شعبه سازمان تامین اجتماعی بررسی می‌شود. پس از تایید مدارک و شرایط، فرد بیمه‌شده باید برای افتتاح حساب به بانک معرفی شود و پس از اخذ مدارک مورد نیاز برای شرایط عائله‌مندی و حق اولاد، حکم بازنشستگی وی صادر خواهد شد و یک کد مستمری به او تعلق خواهد گرفت. سپس این حکم صادر شده باید توسط مسئولان مرتبط و دبیرخانه شعبه تایید شود.
باید در این بخش اشاره کنیم که تنها خود فرد بیمه‌شده می‌تواند درخواست بازنشستگی کند و تنها در یک حالت خاص، کارفرما می‌تواند برای نیروهای خود درخواست بازنشستگی نماید. در صورتی که نیروی کار دارای شرایط بازنشستگی باشد و ۵ سال بیش از شرط سنی نیز فعالیت کرده باشد، کارفرما می‌تواند از سازمان تامین اجتماعی بخواهد که نیروی مجموعه او را بازنشسته کند.
مزایای بیمه بازنشستگی
مهم‌ترین و اصلی‌ترین مزیت بیمه بازنشستگی، پرداخت مستمری ماهانه به افراد بازنشسته با توجه به میزان حقوق، تعداد سال‌های فعالیت و سمت آن‌ها در زمان اشتغال است. علاوه بر این در بیمه بازنشستگی سایر موارد حمایتی هم‌چون پرداخت هزینه‌های درمانی، حق عائله مندی، حق اولاد و البته مستمری ماهانه در صورت فوت فرد بیمه‌شده نیز صورت می‌گیرد.
جمع‌بندی نهایی از بیمه تامین اجتماعی
سازمان تامین اجتماعی یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های بیمه ایران است که مزایای مختلفی را به بیمه‌شدگان ارائه می‌دهد. مهم‌ترین قشر بیمه‌شده در این سازمان، نیروهای کار هستند که با داشتن یک قرارداد کار، تحت شمول قوانین کار ایران قرار گرفته و کارفرما موظف است آن‌ها را در سازمان تامین اجتماعی بیمه کند. البته بیمه‌شدگان این سازمان، به این افراد محدود نشده و با معرفی بیمه خویش‌فرما، این امکان در اختیار سایر افراد جامعه قرار گرفته که حتی بدون داشتن قرارداد کاری با یک کارفرما، خود را از طریق مشاغل و حرف یا به‌صورت اختیاری، بیمه کنند.
بیمه تامین اجتماعی با داشتن شرایط و قوانین مشخص، انواع مزایای حمایتی و تسهیلات مالی را در اختیار افراد می‌گذارد و شما به‌عنوان بیمه‌شده این سازمان، می‌توانید از خدمات بیمه تامین اجتماعی بهره ببرید.
با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.
دیدگاه