مشاغل سخت و زیان آور چه مشاغلی هستند؟ (راهنمای جامع)

• تعریف مشاغل سخت و زیان آور
• لیست مشاغل سخت و زیان آور
• فرایند تقاضای سختی کار
• ساعات کاری مشاغل سخت و زیان آور
• بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور
• بیمه در مشاغل سخت و زیان آور
• مرخصی در مشاغل سخت و زیان آور

با اینکه همه شغل‌ها و وظایف موجود در جامعه باعث خستگی می‌شوند، اما برخی از مشاغل خاص با داشتن شرایط دشوارتر، در قانون کار به‌عنوان مشاغل سخت و زیان آور معرفی شده‌اند. سختی انجام برخی از انواع شغل‌ها، تنها به عوامل فیزیکی و جسمی مرتبط نبوده و فشارهای روانی و روحی ناشی از انجام کار، باعث می‌شود که آن شغل در لیست مشاغل دارای سختی کار قرار بگیرد. در این نوشتار قصد داریم اسامی مشاغل سخت و زیان آور را بیان کنیم، آن‌ها را به‌صورت کامل و از جنبه‌های مختلف بررسی کرده و با قوانین مرتبط به این نوع مشاغل آشنا شویم.

آگهی استخدام

جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.

تعریف مشاغل سخت و زیان آور

ابتدا پیش از بررسی لیست مشاغل سخت و زیان آور و فرایند تقاضای سختی کار، بهتر است با مفهوم مشاغل سخت و زیان آور آشنا شویم. شاید همه ما تصور کنیم دارای یک شغل سخت و گاهی زیان آور هستیم؛ اما باید بدانید مشاغل سخت و زیان آور، باعث ایجاد آسیب‌های جدی جسمی و روانی شده و نیروی افراد شاغل را در طی مدت زمان کوتاهی، به تحلیل می‌برند.

با توجه به این تعریف، متوجه می‌شویم که برخی از مشاغل به‌صورت ذاتی سخت و دشوار هستند و حتی با استفاده از انواع تسهیلات، ابزار و تجهیزات مختلف، این سختی و زیان‌باری کار از بین نمی‌رود و تنها ممکن است میزان آن کاسته شود.

دسته دیگر نیز مشاغلی هستند که ماهیت سخت و دشواری دارند، اما با استفاده از انواع تمهیدات فنی، بهداشتی و ایمنی، می‌توان سختی و زیان کار را به‌صورت کامل از بین برد. به‌صورت کلی کار‌های سخت و زیان آور در دو دسته‌بندی کلی قرار می‌گیرند که شامل این موارد است:

• گروه الف: کارهای سختی که با در نظر گرفتن تمهیدات مختلف می‌توان سختی شغل را حذف نمود و آن را به یک کار معمولی تبدیل کرد؛
• گروه ب: کارهای سختی که ماهیت سخت و دشوار دارند و حتی با در نظر گرفتن انواع شرایط و امکانات، سختی آن از بین نمی‌رود و تنها تا حد قابل تحملی کاهش می‌یابد.

با توجه به این توضیحات، باید بدانید که لیست مشاغل سختی کار از سوی مراجع قانونی مشخص شده‌اند و در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

لیست مشاغل سخت و زیان آور

شورای عالی کار، برخی از مشاغل را در لیست مشاغل سختی کار معرفی کرده است و در ادامه این مشاغل را مرور خواهیم کرد. شغل‌های موجود در لیست اسامی مشاغل سخت و زیان آور به تصویب وزارت کار و بهداشت نیز رسیده و به همین خاطر در هر حالتی و تحت هر شرایطی، به‌عنوان کارهای سخت و زیان آور معرفی می‌شوند و افراد شاغل در هر کدام از این کارها، باید دارای شرایط اختصاصی فعالیت در شغل‌های سخت باشند. انواع کار‌های سخت و زیان آور تصویب شده، شامل این موارد هستند:

1. کار در معدن که شامل اشتغال در هر نوع معدن زیرزمینی و یا روی زمین بوده به نحوی که کارگر در راهروهای سرپوشیده و تونل‌ها فعالیت کند؛
2. کار استخراج و هر گونه فعالیتی که کارگر در بخش استخراج معادن هم‌چون انفجار، جدا کردن، حمل مواد جداشده بر اثر انفجار، اداره تاسیسات و همه موارد مشابه مشغول به کار باشد؛
3. حفر قنات‌ها، چاه‌های مختلف، تونل‌های زیرزمینی، فاضلاب‌ها و کار در انواع مخازن سرپوشیده؛
4. تخلیه و حمل مواد مذاب کوره‌های در حال کار و هر نوع فعالیت در مجاورت کوره‌های ذوب که در زمان انجام کار، نیروهای کار در معرض حرارت و یا بخارهای متصاعد از کوره باشند؛
5. تمام افرادی که در کارگاه‌های دباغی، سالامورسازی و روده‌پاک‌کنی فعالیت می‌کنند و البته همه کارهای مستمر در گندآب‌روها، جمع‌آوری و دفن زباله‌های شهری؛
6. تمام افراد شاغل در انواع واحدهای دامداری و طیور که در بخش انبارکردن کود، نظافت طویله، اصطبل، سالن‌های پرورش طیور و سایر موارد مشابه فعالیت دارند؛
7. کار مداوم بر روی خط‌ها و پست‌های انتقال برق با فشار بیش از ۶۳ کیلو ولت جزو مشاغل سخت و زیان آور است؛
8. انواع مشاغل حوزه شن‌پاشی، پخت آسفالت دستی، قیر پاشی و مالچ‌پاشی؛
9. تمام مشاغلی که در زمان انجام آن، افراد در معرض اشعه‌های رادیواکتیو و پرتوهای یون‌ساز قرار می‌گیرند و احتمال ابتلا به انواع بیمارهای حاصل از اشعه برای آن‌ها وجود دارد؛
10. کار در انواع محیط‌های با فشار بسیار بالا هم‌چون غواصی؛
11. اشتغال در انواع محیط‌های با آلودگی صوتی بسیار بالا که حتی با وجود رعایت انواع مقررات، احتمال کاهش شنوایی و یا کری نیروهای کار وجود دارد؛
12. فعالیت در بخش سم‌پاشی باغ‌ها، مزرعه‌ها و یا ضد عفونی کردن محیط‌های آلوده هم‌چون طویله‌ها و مرغداری‌ها؛
13. فعالیت در بخش‌های تولید و ترکیب سم‌ها و حشره‌کش‌ها؛
14. کار با انواع وسایل ارتعاش‌آور؛
15. افراد شاغل در زندان‌ها و ندامت‌گاه‌ها که به‌صورت مستقیم با افراد زندانی ارتباط دارند؛
16. افراد شاغل در انواع مجموعه‌های روان‌درمانی که با بیماران روانی به‌صورت مستقیم در ارتباط هستند؛
17. فعالیت در انواع حوزه‌های مامایی، فوریت‌های پزشکی، کارشناس علوم آزمایشگاهی و انواع مشاغل زیرمجموعه آن‌ها؛
18. خبرنگارها؛
19. آتش‌نشان‌ها؛
20. رانندگان حمل و نقل بار و مسافر در درون و بیرون شهر، راه‌داران و راننده‌های وزارت راه و شهرسازی شاغل در جاده‌های کشور.

این حوزه‌های شغلی، به‌صورت رسمی به‌عنوان شغل‌های سخت و زیان آور معرفی شده‌اند و در وزارت بهداشت نیز به‌تصویب رسیده‌اند. البته این احتمال وجود دارد که شغل شما با وجود اینکه شامل انواع خطرات جسمی و روحی فراوان است، در لیست اسامی مشاغل سخت و زیان آور قرار نگرفته باشد. در این صورت، ساز و کار مشخصی تعیین شده که با استفاده از آن می‌توانید از اداره کار و امور اجتماعی، تقاضای سختی کار داشته باشید. در بخش بعد، به بررسی این فرایند خواهیم پرداخت.

استخدام مهندس برق

جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.

فرایند تقاضای سختی کار

انواع مشاغل سخت و زیان آور، دشواری‌های جسمی و روحی زیادی برای افراد شاغل در آن حوزه ایجاد می‌کنند و به همین خاطر، در برخی از قوانین کار هم‌چون ساعت کاری، میزان مرخصی و سایر موارد مشابه، چند حالت اختصاصی برای آن‌ها تعیین شده است تا این فشار بیشتر، جبران شود. با اینکه لیست کاملی از اسامی مشاغل سخت و زیان آور تهیه و تصویب شده، اما مشاغل متفاوتی نیز وجود دارند که دارای شرایط کاری بسیار سختی بوده اما به‌عنوان یک شغل سخت و زیان آور معرفی نشده است که در نتیجه، افراد شاغل در آن از مزایای قانونی مشاغل سخت نیز بهره‌ای نمی‌برند.

به همین خاطر، افرادی که دارای یک شغل سخت و زیان آور هستند اما حوزه کاری آن‌ها در لیست اصلی مشاغل سخت و زیان آور درج نشده، می‌توانند در خواست تقاضای سختی کار داشته باشند. انجام این کار یک فرایند واضح و مشخص دارد که در این بخش به بررسی آن خواهیم پرداخت.

ابتدا باید بدانید که خود کارگر، کارفرما، انواع تشکل‌های کارگری و کارفرمایی، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و در نهایت صندوق تامین اجتماعی، می‌توانند برای یک شغل خاص تقاضای سختی شغل داشته باشند. بنابراین هم می‌توانید به‌صورت فردی کار خود را به‌عنوان یکی از مشاغل سخت ثبت کنید و یا اینکه مراجع و نهادهای رسمی، برای برخی از شغل‌های خاص این تقاضا را داشته باشند.

این تقاضا باید به اداره کل تعاون کار و رفاه اجتماعی ارائه شود. فرایند تقاضای سختی کار بدین گونه است که فرم‌های مرتبط را اخذ کرده و آن‌ها را تکمیل نمایید. پس از تکمیل و ارائه فرم، کارشناس‌های بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداست، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی، محل کار را بررسی خواهند کرد و با بازدید از شرایط کار، سختی کار را همراه با کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استان، بررسی و در صورت تایید، تصویب می‌کنند.

البته باید بدانید که فرم‌های تقاضای سختی کار، به دو دسته تقسیم می‌شوند: اگر خود کارگر تقاضای سختی شغل داشته باشد، باید فرم یک را تکمیل کرده و ارائه کند و در صورتی که سایر افراد و مجموعه‌های مجاز، تقاضای سختی یک شغل را داشته باشند، باید فرم شماره ۲ را تکمیل کرده و به مراجع معتبر ارائه دهند.

در این بخش یک سوال مهم ایجاد می‌شود: اشتغال در این نوع مشاغل چه تسهیلاتی را برای نیروهای کار ایجاد می‌کند؟ در ادامه این نوشتار، برخی از مهم‌ترین قوانین اشتغال در این نوع کارها را با هم بررسی خواهیم کرد.

ساعات کاری مشاغل سخت و زیان آور

ساعت کاری نیروهای کار در حالت کلی و از سوی قانون کار، حداکثر ۸ ساعت در روز تعیین شده است. این میزان ساعت کاری تنها برای انواع شغل‌های عادی بوده و افراد شاغل در مشاغل زیان آور و سخت روزانه تنها ۶ ساعت کار می‌کنند و ساعت کاری رسمی آن‌ها، کمی کمتر است.

در واقع باید بدانید که ساعت کاری نیروهای شاغل به‌صورت هفتگی تعیین می‌شود. نیروهای کار عادی در طول هفته باید ۴۴ ساعت کار کنند، با تقسیم این عدد بر تعداد روزهای کاری هفته یعنی ۶ روز، به عدد ۷.۳۳ خواهیم رسید که در اغلب منابع، به ۸ ساعت کار روزانه تبدیل شده است. این میزان ساعت کار هفتگی برای مشاغل سخت و زیان آور، ۳۶ ساعت در هفته بوده و افراد شاغل در این نوع شغل‌ها، نباید بیش از ۶ ساعت در محل کار حضور داشته باشند. دلیل این امر، فرسودگی بیشتر جسم و روان افراد شاغل در این نوع مشاغل است و با کاهش ساعت کاری آن‌ها، از ایجاد آسیب‌های جدی جلوگیری می‌شود.

بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور

با اینکه بازنشستگی برای انواع شغل‌های عادی با حداقل ۳۰ سال سابقه کاری یا بر اساس شرط سنی انجام می‌شود، اما بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور، بدون در نظر گرفتن شرط سنی است. تمام بیمه‌شدگانی که حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه داشته و یا به‌صورت متوالی ۲۵ سال سابقه کار در این نوع از مشاغل داشته باشند، بدون توجه به سن‌شان، امکان بازنشستگی دارند.

بنابراین شرایط بازنشستگی در این نوع مشاغل را می‌توان این‌گونه برشمرد:

• حداقل ۲۰ سال فعالیت متوالی در مشاغل سخت و پرداخت بیمه در طی آن مدت؛
• حداقل ۲۵ سال فعالیت متناوب در مشاغل سخت و پرداخت بیمه در طی آن مدت.

بیمه در مشاغل سخت و زیان آور

اگر فرد در یکی از مشاغل گفته‌شده به‌عنوان مشاغل سخت فعالیت داشته باشد و یا اینکه از طریق تقاضای شخصی، شغل او به‌عنوان یک کار سخت و زیان آور تایید شده باشد، پرداخت حق بیمه برای او با سایر افراد شاغل در جامعه تفاوت خواهد داشت. اولین تفاوت اصلی در حوزه بیمه برای این نوع مشاغل، سابقه بیمه است. پرداخت حق بیمه برای این گونه مشاغل به‌ازای هر سال سابقه، یک سال و نیم محاسبه خواهد شد و این یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های بیمه در این گونه مشاغل است.

تفاوت دیگر موجود در این نوع مشاغل، میزان حق بیمه پرداختی است. در حالت عادی، کارفرما موظف به پرداخت ۲۳ درصد از حق بیمه نیروهای مجموعه خود است ولی این میزان حق بیمه برای نیروهای شاغل در مشاغل سخت، ۴ درصد بیشتر بوده و ۲۷ درصد خواهد بود.

ملاک محاسبه این ۴ درصد بیشتر، آخرین دست‌مزد شورای عالی کار است که باید از سوی کارفرما پرداخت شود. به همین خاطر، نحوه محاسبه بیمه برای این گونه مشاغل بدین شکل خواهد بود:

مرخصی در مشاغل سخت و زیان آور

با توجه به اینکه افراد شاغل در مشاغل سخت برای بازیابی انرژی و استراحت به زمان بیشتری نیاز دارند، میزان مرخصی آن‌ها نیز بیشتر است و ترجیحا باید از این مدت زمان مرخصی استفاده کنند. بر اساس قانون تامین اجتماعی و به استناد ماده ۶۵ قانون کار، مرخصی سالانه در این نوع مشاغل، ۵ هفته در طول سال است و استفاده از این مدت مرخصی با توافق کارفرما، بهتر است در پایان هر ۶ ماه کار باشد.

جمع‌بندی نهایی

اشتغال در انواع مشاغل سخت و زیان آور، احتمال آسیب‌های جسمی، روحی و روانی را افزایش می‌دهد و به همین خاطر برای این دسته از شغل‌ها از سوی مراجع قانونی، شرایط ویژه‌ای تصویب شده است. برای مثال ارجاع کار بیشتر و تحمیل اضافه کاری به افراد شاغل در شیفت شب یا افراد شاغل در انواع کارهای سخت و زیان آور ممنوع است.

اگر شما هم در یکی از مشاغل سخت و دشوار فعالیت دارید، باید از تمام حق و حقوق قانونی خود اطلاعات کافی داشته و با توجه به آن‌ها، کار خود را ادامه دهید. فراموش نکنید اگر شغل شما بسیار سخت و خطرناک بوده اما در اسامی مشاغل سخت و زیان آور قرار ندارد، می‌توانید با مراجعه به مراجع قانونی، تقاضای سختی شغل کنید و پس از بررسی‌ها و بازدیدها و در صورت کسب تاییدهای لازم، از تمام مزایای آن برخوردار خواهید شد.

رزومه ساز

با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.