چطور با مدل بلبین (Belbin) تیم سازی و تعیین نقش کنید؟
آیا تابه‌حال بخشی از تیمی بوده‌اید که در کنار هم، بدون هیچ تلاش و نیروی اجباری، برای تحقق هدفی مشترک تلاش کنید؟ شاید هم عضوی از تیمی بوده‌اید که علی‌رغم تلاش همه اعضا، نمی‌توانستید به هدف موردنظرتان برسید. اگر مسئولیت رهبری تیمی را بر عهده دارید، به‌نظرتان افزایش توانایی ذاتی شما برای کنار هم جمع‌کردن یک تیم تأثیرگذار می‌تواند مفید باشد؟ در این مطلب مدل بلبین (Belbin) را تشریح می‌کنیم که با درک آنها می‌توانید این توانایی را در خودتان تقویت کنید و در تیم‌سازی و تعیین نقش عملکرد موفقی داشته باشید.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
مدل بلبین چیست؟
مدل بلبین یک مدل برای تیم‌سازی و تعیین نقش است که شما را قادر می‌سازد تا هنگام کار در یک تیم، رفتارهای ترجیحی سایر اعضا را راحت‌تر درک کنید. نکته مهم این است که در مدل بلبین درمورد رفتار اعضای تیم صحبت می‌کنیم، نه درباره شخصیت آنها؛ به عبارتی، این مدل به بررسی و دسته‌بندی نحوه رفتار، مشارکت و ارتباط افراد با سایر اعضای تیم اختصاص یافته است.
یک روش بسیار ساده برای فکرکردن درمورد مدل بلبین این است که بدانید هر کاری ۲ قسمت دارد؛ یک قسمت همانی است که کارکنان برای انجام‌دادن آن استخدام می‌شوند و بخش دیگر چگونگی انجام آن است که نقش تیمی بلبین روی قسمت دوم متمرکز شده است.
چرا ما و تیممان باید مدل Belbin را درک کنیم؟
به‌عنوان عضوی از تیم، مدل بلبین به ما امکانی می‌دهد تا نقاط قوت خود را درک و نقاط ضعفمان را مدیریت کنیم؛ همچنین توانایی مشارکت در تیم را در ما ایجاد می‌کند؛ علاوه بر این، به‌عنوان فردی که مسئولیت تشکیل تیمی را بر عهده داریم، این مدل به ما کمک می‌کند تا تیم‌های متعادل‌تری را بسازیم.
به‌عبارت بهتر، اگر قرار باشد تیمی را تشکیل دهید که اعضای آن نقش‌های تیمی بسیار مشابهی داشته باشند، (نحوه انجام کار در تیم تا حدودی مشابه باشد) بدون استفاده از مدل بلبین، به‌احتمال زیاد تیم کاملا با مشکل تعادل‌نداشتن افراد تشکیل‌دهنده مواجه می‌شود؛ بنابراین، این مدل در وهله اول رهبران را قادر می‌سازد تا مطمئن شوند که تمام نقش‌های تیمی در ترکیب تیم آنان لحاظ شده است و دوم اینکه نقاط ضعف ساختاری (از نظر رفتار) را در کل تیم برطرف می‌کند.
پیشینه مدل نقش‌های تیمی Belbin
مردیت بلبین (Meredith Belbin) در دهه ۱۹۷۰ مدل نقش‌های تیمی خود را توسعه داد. این مدل طی تحقیقاتی در رابطه با بررسی رفتار اعضای تیم‌های مختلفی از سراسر جهان به وجود آمد. اولین گام تحقیق تشخیص تیپ های شخصیتی و سبک کار ترجیحی هریک از شرکت‌کنندگان با انجام‌دادن تست شخصیت شناسی مربوط بود. گام بعدی تحقیق این بود که با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده، افراد در تیم‌هایی با ساختارهای ترکیبی قرار داده شوند تا کارهای پیچیده‌تری را انجام دهند که به کار تیمی نیاز داشت. طی این آزمایش‌ها افرادی با ۳ گروه رفتاری مختلف شناسایی شدند و با گذشت زمان، ۹ نقش تیمی متمایز (۳ نقش در هر گروه) مشخص شد.
بلبین در این مدل همراه با تعریف هر نقش تیمی، نقاط ضعف پررنگ‌تر در هریک از نقش‌ها را هم مشخص می‌کرد. او این نقاط ضعف را «نقاط ضعف مجاز» نامید. در واقع، این موارد همگی به‌عنوان نقاط ضعفی در نظر گرفته می‌شدند که هر رهبری باید از آنها مطلع باشد و به‌طور بالقوه برای بهبودشان تلاش کند.
درک مدل نقش‌های تیمی بلبین
اکنون که پیش‌زمینه چگونگی ایجاد مدل بلبین را متوجه شدیم، بهتر است مفهوم، ترجیحات مربوط به هر گروه و نقش‌های تیمی آنها را تعریف کنیم.
نقش‌های تیمی تفکرمحور در مدل بلبین
نقش‌های تیمی مبتنی بر تفکر به نوآوران تیم مربوط می‌شود. در واقع بدون وجود ایده‌های جدید، ممکن است پویایی تیم از بین برود که در این میان، نقش‌های تیمی تفکرمحور جرقه ایجاد فرصت‌های جدید و چالش‌برانگیز را برای تیم به وجود می‌آورند.
۱. نوآور
نوآوران افراد تفکرمحوری هستند که همواره ایده‌های نو و بدیعی ارائه می‌دهند. این نقش‌های تیمی در ایده‌پردازی عالی هستند؛ اما آنها اغلب افرادی درون‌گرا به شمار می‌آیند و ترجیح می‌دهند به‌تنهایی کار کنند؛ همچنین نوآوران دوست دارند به‌دلیل عقاید، هوش و کارشان مورد ستایش قرار بگیرند؛ اما اغلب برداشت‌های بدی از انتقادات می‌کنند.
نقاط ضعف: این افراد معمولا به کارکردن در چارچوب محدودیت‌هایی که برای آنان تعیین می‌شود، مانند ضرب‌الاجل‌های معین یا بودجه محدود، علاقه‌ای ندارند؛ همچنین این افراد در تیم ممکن است ایده‌هایی را ارائه دهند که نتوان آنها را عملی کرد.
۲. ارزیابی‌کننده
ارزیابی‌کنندگان و ناظران تیم افراد تفکرمحوری هستند که در تجزیه‌وتحلیل ایده‌ها و گزینه‌هایی که دیگران ارائه می‌دهند، تبحر دارند؛ اساسا این افراد در تیم ایده‌ها را از نوآوران می‌گیرند و سپس تعیین می‌کنند که کدام‌یک از ایده‌ها خوب و کدام‌یک بد است. به‌طور کلی، ارزیابی‌کنندگان مهارت تفکر انتقادی خوبی در تیم دارند.
نقاط ضعف: این افراد متفکران انتقادی بزرگی هستند، اما توانایی تشویق دیگران را ندارند و نمی‌توانند به سایر اعضای تیم انگیزه دهند؛ به‌عبارتی، این افراد غالبا مهارت بالایی در انتقادکردن بیش‌ازحد از دیگران دارند.
۳. متخصص
متخصصان مدل بلبین افراد تفکرمحوری هستند که برای انجام کارهای تخصصی در تیم دانش لازم را دارند؛ به همین ترتیب، آنها نقش مهمی را در تیم بازی می‌کنند، زیرا هیچ فرد دیگری نمی‌تواند مهارت لازم را برای انجام نقش آنان داشته باشد. نکته مهم درمورد نقش متخصص این است که مهارت‌های این افراد عمیق اما محدود است و هنگامی که در تیم به مهارت‌های آنان نیاز باشد، وارد عمل می‌شوند.
نقاط ضعف: قدرت این افراد در تخصص آنهاست، اما اگر به تخصص آنان در تیم نیازی نباشد، در عمل نمی‌توانند کمک دیگری به تیم کنند. به‌طور کلی، می‌توان گفت که آنها از قابلیت انعطاف‌پذیری پایینی برخوردار هستند و اغلب در رابطه با مشکلات، مسائل مختلف یا اهداف تیم، چشم‌انداز بزرگ‌تر را نمی‌بینند.
نقش‌های تیمی عمل‌گرا در مدل بلبین
این نقش‌های عملی به افرادی مربوط است که کارها را انجام می‌دهند. این افراد در تیم معمولا به‌جای بحث درمورد استراتژی و مسائل مربوط به مهارت‌های نرم، تمایل دارند تا به‌نوعی فقط انجام‌دهنده کار باشند.
۱. شکل‌دهنده
شکل‌دهنده‌ها افراد عمل‌گرایی هستند که تیم را برای پیشرفت به چالش می‌کشند. این افراد در شرایط تحت فشار، در بهترین حالت خود قرار می‌گیرند. آنها به‌طور ذاتی برون‌گرا هستند و از پیشگامی در تیم و دریافت بهترین عملکرد از سایر اعضای تیمشان لذت می‌برند. این افراد معمولا از زیر‌سؤال‌بردن هنجارها لذت می‌برند و چالش‌ها را فرصتی برای پیشرفت می‌دانند؛ همچنین شکل‌دهندگان برای تحقق رؤیاهایشان، بدون هیچ ترسی، با مشکلات و شرایط پیش‌آمده مقابله می‌کنند.
در حالت کلی، تیمی که نقش شکل‌دهنده در آن زیاد باشد، اعضای تیم به‌طور دائم با یکدیگر بحث می‌کنند و در نهایت هم کاری از پیش نمی‌برند؛ این در حالی است که وجود یک شکل‌دهنده در تیم، روشی عالی برای هدایت تیم به‌سمت دستیابی به هدف موردنظر محسوب می‌شود.
نقاط ضعف: شکل‌دهنده‌ها می‌توانند به‌طور مداوم با دیگران بحث کنند و ممکن است به احساسات آنان آسیب برسانند.
۲. مجری
مجریان افراد عمل‌گرایی هستند که پس از اتمام ایده‌پردازی‌ها، کارها را انجام می‌دهند. در واقع، آنها ایده‌ها را به برنامه و عمل تبدیل می‌کنند. این افراد معمولا به‌روش سیستماتیکی کار می‌کنند و به‌خوبی سازمان یافته‌اند. اجراکنندگان در تیم از انجام‌دادن کار لذت می‌برند و در نتیجه، برای رسیدن به نقاط عطف کاری و همچنین ارائه کار در ضرب‌الاجل‌های تعیین‌شده تلاش می‌کنند.
نقاط ضعف: مجریان تا حدودی انعطاف‌پذیری پایینی دارند و در برابر تغییر مقاومت می‌کنند.
۳. تمام‌کننده
تمامکنندگان یا تکمیل‌کنندگان افراد عمل‌گرایی در تیم هستند که باید مطمئن شوند که هر پروژه به‌طور کامل و در زمان مشخص‌شده به اتمام می‌رسد. این افراد به‌طور طبیعی نگران این هستند که تمام جزئیات ریز مربوط به پروژه با پایان‌یافتن آنها انجام شده باشد؛ علاوه بر این، می‌توان برخی اوقات آنها را به‌عنوان کمال‌گرایان افراطی برای اتمام کار در ضرب‌الاجل‌های تعیین‌شده در نظر گرفت؛ به‌عبارت دیگر، این افراد سایر اعضای تیم را تحت فشار قرار می‌دهند تا مطمئن شوند که همه کارها به‌موقع انجام می‌شود.
نقاط ضعف: تمامکنندگان در تیم معمولا همیشه درمورد اتمام به‌موقع همه‌چیز نگران هستند؛ همچنین تمایل دارند که کارها را خودشان انجام دهند و از سپردن کارها به سایر اعضا یا به‌نوعی تفویض اختیار، دوری می‌کنند.
نقش‌های تیمی مردم‌محور در مدل بلبین
نقش‌های مردم‌محور همگی درمورد افرادی هستند که از کار با دیگران، چه در داخل و چه در خارج از تیم، لذت می‌برند. آنها معمولا مهارت بسیاری خوبی در برقراری ارتباط با دیگران دارند.
۱. هماهنگ‌کننده
هماهنگ‌کنندگان افراد مردم‌محوری در تیم هستند كه به‌طور طبيعی نقش رهبری تيم را بر عهده می‌گيرند و تنها شخصی در تيم هستند كه همه اعضای به آنها احترام می‌گذارند؛ همچنین سایر اعضای تیم هنگام مواجهه با مسائل مختلف، به گفت‌وگو با این افراد تمایل دارند. هماهنگ‌کنندگان در تیم به‌طور معمول شنوندگان بسیار خوبی هستند و توانایی تشخیص ارزش منحصربه‌فرد هر عضو تیم را دارند؛ علاوه بر این، هماهنگ‌کنندگان محتمل‌ترین افراد برای ورود به مسائل مختلف، هماهنگی و تفویض فعالیت‌های روزمره تیم هستند، حتی زمانی که تیم از نظر فنی توسط مدیر مافوق آنان کنترل می‌شود.
نقاط ضعف: این افراد برخی اوقات ممکن است از انجام‌دادن وظایف خود در کار تیمی شانه خالی کنند یا بخشی از وظایف خود را به سایر اعضای تیم واگذار کنند.
۲. انجام‌دهنده کار تیمی
انجام‌دهندگان کار تیمی افراد مردم‌گرایی هستند که از به‌خوبی کارکردن تیم در کنار یکدیگر مطمئن می‌شوند. این افراد معمولا موفقیت، پاداش و اهداف شخصی خود را به‌دلیل اهداف کلی تیم قربانی می‌کنند. انجام‌دهندگان کار تیمی شنوندگان خوبی هستند که اختلافات را در تیم کاهش می‌دهند و موجب می‌شوند که اعضای تیم به‌خوبی با یکدیگر کار کنند.
نقاط ضعف: آنها به دیپلماسی بیش از حد تمایل دارند، مواضع غیرمتعهدانه خود را تا آنجا که ممکن است، حفظ می‌کنند و در تصمیمات خود مصمم نیستند؛ بنابراین، می‌توان گفت که وجود این نقش‌های تیمی به تعداد زیاد در تیم، موجب می‌شود تا آنها نتوانند برای رسیدن به اهدافشان کاری از پیش ببرند.
۳. جست‌وجوگر منابع
جست‌وجوگران منابع افراد مردم‌محوری هستند و جزو مشتاق‌ترین اعضای تیم به شمار می‌آیند که دوست دارند خارج از چارچوب فکر کنند. آنها به برون‌گرایی تمایل دارند و از کار با ذی‌نفعان خارجی برای کمک به تیم در رسیدن به اهداف خود لذت می‌برند.
نقاط ضعف: این افراد معمولا بیش از حد خوش‌بین هستند، اما در عین حال، با ازبین‌رفتن اشتیاق اولیه‌شان نیز به‌سرعت علاقه خود را به کارشان از دست می‌دهند.
خلاصه مدل بلبین
شکل زیر به شما کمک می‌کند تا تصویر کلی‌تری از ویژگی‌های اصلی هریک از نقش‌های مختلف تیمی داشته باشید:
کاربرد مدل بلبین
استفاده از مدل نقش‌های تیمی بلبین در موقعیت‌های خاصی می‌تواند منطقی باشد که از آن جمله می‌توان به شرایط زیر اشاره کرد:
- پیش از شروع پروژه، برای اینکه مطمئن شوید تیمی متعادل تشکیل داده‌اید، می‌توانید از این مدل استفاده کنید؛ به‌عبارت بهتر، از این مدل می‌توانید به‌عنوان بخشی از روند استخدام خود برای پرکردن نقشی که به آن نیاز دارید، استفاده کنید.
- اعضای تیم نیز می‌توانند از این مدل برای پیشرفت خودشان استفاده کنند تا به عضو بهتری در تیم تبدیل شوند؛ به‌عبارتی، این مدل می‌تواند به‌عنوان برنامه‌ای برای توسعه افراد، جهت رفع نقاط ضعفشان، استفاده شود؛ همچنین این رویکرد برای افراد دارای تیم نیز می‌تواند اعمال شود؛ به این ترتیب، می‌توان آنها را به چالش کشید یا به‌گونه‌ای هدایت کرد که با استفاده از این مدل به افراد بهتری در تیم تبدیل شوند.
- این مدل برای مدیریت عدم تعادل در تیم نیز استفاده می‌شود که کارهایی مانند انتصاب یک عضو جدید در تیم تا حل اختلافات احتمالی آنان را شامل می‌شود.
استفاده از مدل بلبین
برای استفاده از این مدل می‌توانید با پرداخت هزینه‌ای به منابع مربوط، یک گزارش فردی تهیه کنید که در آن ترکیبات و نقش‌های هریک از اعضای تیمتان ارائه می‌شود. توجه داشته باشید که روش به‌مراتب ارزان‌تر و دقیق‌تر این است که آموزش‌های لازم در رابطه با نقش‌های مدیریتی بلبین را به اعضای تیمتان بدهید و از آنها بخواهید تا با ارزیابی رفتارهای اصلی و فرعی‌شان در تیم، نقش خود را مشخص کنند.
هنگام به‌دست‌آمدن نتایج کلی در مدل بلبین، ممکن است متوجه شوید که چندین عضو تیم نقش یکسانی دارند. این امر در تیم‌هایی که کار مشابهی را انجام می‌دهند، معمول است؛ به‌عنوان مثال، یک تیم توسعه فناوری اطلاعات عمدتا می‌تواند از متخصصان، شکل‌دهندگان و انجام‌دهندگان کار تیمی تشکیل شود؛ در حالی که تیم مشاوران مدیریتی ممکن است عمدتا از شکل‌دهندگان تشکیل شده باشد. برخی از دستورالعمل‌های کلی برای رهبرانی که وظیفه جمع‌کردن اعضای تیم را در کنار یکدیگر بر عهده دارند، عبارت‌اند از:
- به‌دنبال برقراری تعادل مناسب در بین نقش‌های تیمی تفکرمحور، عمل‌گرا و مردم‌محور باشید.
- افراد مناسب را برای پروژه‌های خاص انتخاب کنید؛ به‌عنوان مثال، می‌توانید تمامکنندگان را برای انجام‌دادن پروژه‌هایی انتخاب کنید که ضرب‌الاجل‌های معینی دارد و در آنها باید جزئیات به‌طور دقیق اعمال شود.
- نقش تیمی افراد را با نقش عملکردی آنها مطابقت دهید؛ به‌عنوان مثال، از شکل‌دهندگان در جایگاه رهبری تیم استفاده کنید و برای ارزیابی نحوه انجام‌دادن کارها از ارزیابی‌کنندگان استفاده کنید.
- برای ایجاد آگاهی از نحوه تأثیر رفتار اعضای تیم روی سایر افراد، آموزش‌های مرتبط با نقش‌های تیمی بلبین را به آنان ارائه دهید؛ سپس هریک از اعضای تیم را به چالش بکشید تا یکی از کارهای خود را به‌روش بهتری انجام دهند تا در نهایت، عملکرد کلی تیم بهبود یابد.
در حالت کلی، در مدل بلبین می‌توان گفت تیمی که ترکیبی از افراد تفکرمحور، عمل‌گرا و مردم‌محور نباشد، نامتعادل است. گزینه‌های درنظرگرفته‌شده برای اصلاح عدم تعادل تیم عبارت‌اند از:
- آیا منطقی است که برای تصحیح این عدم تعادل، عضو جدیدی به تیم اضافه یا فرد دیگری جایگزین یکی از اعضای تیم شود؟ پاسخ این است که چنین روشی اساسا افزودن خون جدید به رگ‌های تیم برای روان‌تر کارکردن همه اعضای تیم به شمار می‌‌آید.
- آیا یکی از اعضای کنونی تیم می‌تواند با اتخاذ نقش تیمی متفاوتی، به‌صورت آگاهانه، رفتار خود را تغییر دهد؟
- آیا یک یا چند نفر از اعضای تیم می‌توانند نحوه همکاری خودشان را با یکدیگر برای کاهش اختلافات و رفع تعارض‌های تیمی بهبود بخشند؟ برای این منظور هریک از اعضای تیم می‌توانند برای بهبود نقاط ضعف خود برنامه توسعه شخصی تدوین کنند.
جمع‌بندی
مدل نقش‌های تیمی Belbin با ۹ نقش متفاوت در دهه ۱۹۷۰ توسعه یافته است. به‌طور کلی، نقش‌های تیمی بلبین بر این اساس دسته‌بندی می‌شوند که هریک از افراد ترجیح می‌دهند نقشی تفکرمحور یا عمل‌گرا در تیم داشته باشند یا در جایگاه تیمی کار با مردم فعالیت کنند.
با درک مدل بلبین و استفاده از آن می‌توانید رفتار خود را هنگام عضویت در تیم‌های کاری بهبود بخشید و همچنین، به‌عنوان رهبر تیم، می‌توانید مهارت‌های خود را برای جمع‌آوری اعضای تیم در کنار یکدیگر و بهبود ویژگی‌های اعضای آن تقویت کنید.
با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.
بنابراین، اگر احساس می‌کنید که تیم فعلی شما عملکرد مناسبی ندارد یا بین اعضای تیمتان تنش‌هایی در جریان است، استفاده از مدل بلبین می‌تواند انتخاب خوبی برایتان باشد؛ همچنین اگر تیم جدیدی را برای مدیریت طرح ابتکاری بزرگی تشکیل داده‌اید، می‌توانید از مزایای این مدل برای شروع کار تیمتان و همچنین افزایش بازده کاری آنان استفاده کنید.
دیدگاه