اخلاق سازمانی چیست؟ (هرآنچه باید درباره‌ی آن بدانید)
- تعریف اخلاق سازمانی
- تعریف رفتار اخلاق‌مدار
- ارزش‌های بنیادین اخلاق سازمانی
- ویژگی‌های اخلاق سازمانی
- اصول اخلاق سازمانی
- اهمیت اخلاق سازمانی
- مدیریت اخلاق‌مدار
- ضرورت اخلاق سازمانی
اخلاق سازمانی به معنای به کار بستن استانداردهای اخلاقی است مطابق با سازمانی که در آن کار می‌کنید. واژه‌ی اخلاق به اصول، قوانین و استانداردهای رفتار اخلاقی گفته میشود که جامعه آنها را به عنوان خوب و بد پذیرفته‌است.
اخلاق تفاوت میان خوب و بد را مشخص میکند و همچنین کارکنان سازمان‌ها را راهنمایی میکند تا در شرایطی که انتخاب گزینه‌ی درست یا حداقل بهترین مورد از بین گزینه‌های موجود سخت است، بتوانند تصمیم بگیرند که بهترین کار را انجام دهند. در این مطلب، می‌خواهیم اخلاق سازمانی را توضیح دهیم و ویژگی‌ها و اصول اخلاق در سازمان را نیز بیان کنیم.
تعریف اخلاق سازمانی
اخلاق سازمانی به نام‌های اخلاق شرکتی (Corporate Ethics) یا اخلاق تجارت (Business Ethics) نیز شناخته میشود.
اخلاق سازمانی نوعی از اخلاق کاربردی یا اخلاق حرفهای است که اصول اخلاقی یا مشکلات اخلاقیای را که در یک محیط سازمانی به وجود میآیند، بررسی میکند؛ بهعلاوه، در تمام جنبههای اخلاق در سازمان اِعمال میشود و به رفتار مدیریت و کارکنان آن و همچنین سازمان، به عنوان یک کل، مربوط است.
اخلاق سازمانی می‌تواند یک اصل هنجاری (Normative) یا توصیفی (Descriptive) باشد. دامنه و میزان مسائل اخلاقی منعکس‌کننده‌ی میزان مغایرت کار سازمانی با ارزش‌های اجتماعی غیراقتصادی است.
اخلاق سازمانی بر تعهد سازمان به ارتقای ارزش‌های اجتماعی غیراقتصادی تأکید دارد. این اخلاق با اخلاق جامعه، اخلاق افرادی که در سازمان کار می‌کنند و همچنین افرادی که از آن سازمان محصول می‌خرند، گره خورده‌است.
اخلاق پدیده‌ی جدیدی نیست. کدهای اخلاقی همراه با توسعه‌ی تمدن بشری تعبیه شده‌اند. واژه‌ی «Ethics» از واژه‌ی یونانی «Ethikos» و واژه‌ی لاتین «Ethicus» گرفته شده‌است. این واژه به معنای رسم، نرم، ایدئال یا کاراکتر است.
«اخلاق با اَعمال درست افراد سروکار دارد.»
پیتر دروکر (Peter.F.Drucker)
عبارت «اخلاق سازمانی» در اوایل دهه‌ی ۱۹۷۰ در ایالات متحده‌ی آمریکا متداول شد. در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰ و اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰، سازمان‌ها شروع به برجسته کردن درجه‌ی اخلاقی خود کردند. احتمالا آنها این کار را برای دور کردن خود از رسوایی‌های تجاری آن دوره انجام می‌دادند.
بنا بر گفته‌ی والاس (Wallas)، «به طور کلی، یک آرمان (Credo) بالاترین ارزش‌هایی را که یک سازمان آرزو دارد به کار ببندد، توصیف میکند.» این شامل «تو باید»ها (Thou Shalts) است. یک کد اخلاقی قوانین اخلاقی عملکرد را مشخص میکند و در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰، «تو نباید» (Thou Shalt Nots) بوده‌است.
اخلاق در سازمان برای افراد مختلف معانی متفاوتی داشته‌اشت، اما به طور کلی، شامل شناخت موارد درست یا غلط در محل کار و انجام کار صحیح با توجه به تأثیرات محصولات یا خدمات و روابط با ذی‌نفعان است.
والاس و پكل (Wallace and Pekel) توضيح می‌دهند كه توجه به اخلاق سازمانی در زمان تغييرات اساسی، بسيار حياتی است، مانند زمان‌هايی كه سازمان‌ها با شرایطی مشابهِ شرایط امروزی مواجه‌اند. هنگام تغییرهای اساسی، ارزش‌هایی که پیش‌تر مسلم بوده‌اند، به‌شدت زیر سؤال می‌روند و بیش‌ترشان دیگر دنبال نمی‌شوند.
اخلاق در سازمان می‌تواند به عنوان دسته‌ای از اصول عملکرد درست توصیف و همچنین می‌تواند به عنوان یک نظریه یا سیستم ارزش‌های اخلاقی مطرح شود. اخلاق سازمانی با توجه به عرف و با گذشت زمان توسعه می‌یابد. عرف در سازمان‌های مختلف متفاوت است. اگر عرفی از طرف سازمان و عموم اتخاذ و پذیرفته شود، به اخلاق تبدیل میشود.
اخلاق سازمانی در هر نوع سازمانی اجرایی است. مسئولیت اجتماعی هر سازمانی نیز آن سازمان را به رعایت اخلاق در عملکرد خود ملزم میکند.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
تعریف رفتار اخلاق‌مدار
رفتار اخلاق‌مدار نوعی رفتار و مطابق با اخلاق است. این اخلاق همان اعتقادات فردی و استانداردهای اجتماعی برای تعیین «درست و خوب» است.
رفتار اخلاق‌مدار برای کنار آمدن با دیگران، زندگی کردن با خود و داشتن شخصیت خوب مهم است.
اخلاق سازمانی مربوط به رفتار اخلاق‌مدار سازمان در حین انجام عملیات است. اقدامات غیراخلاقی مشکلاتی را در سازمان ایجاد می‌کنند. حیات و رشد سازمان به اخلاقیاتی که مدیریت و کارکنان به کار می‌برند، بستگی دارد.
اخلاق سازمانی به معنای رفتار سازمان در حین انجام عملیات خود همراه با رعایت اخلاق در فعالیت‌هایش است. این مفهوم چیزی جز اِعمال اخلاق در سازمان نیست و به معنای به کار بردن ایده‌های اخلاقی عمومی در رفتار سازمانی است.
رفتار اخلاق‌مدار موجب تسهیل و ترویج خوبی در جامعه و بهبود سودآوری میشود و روابط مشتری و بهره وری کارکنان را نیز تقویت میکند. مفهوم اخلاقیات در سازمان برای افراد گوناگون متفاوت است، اما به طور کلی افراد برای درک کار خوب و بد در محیط کاری و انجام کار درست از آن بهره‌مند می‌شوند. اخلاق در سازمان روی محصولات یا خدمات و روابط با سهامداران تأثیر می‌گذارد.
پیدایش رفتار اخلاقی در سازمان را در شکل ۱ نشان داده‌ایم:
ارزش‌های بنیادین اخلاق سازمانی
رفتار اخلاقی مبتنی بر ارزش‌هایی مانند اعتماد، احترام، مسئولیت پذیری، مراقبت، انصاف و عدالت و شهروند خوب بودن است؛ همچنین، به پایبندی به قوانین اخلاقی بستگی دارد.
ارزش‌های سازمانی مشخص می‌کنند که چه چیزی اهمیت دارد و به تصمیم گیری درمورد درست و غلط نیز کمک می‌کنند. اخلاقیات قوانینی هستند که بر اساس آنها تصمیم می‌گیریم که چه چیزی درست و چه چیزی غلط است.
در ادامه ۶ ارزش اخلاقی بنیادین در اخلاق سازمانی را آورده‌ایم که در رفتار اخلاقی تأثیرگذارند:
۱. معتمد بودن
یک نوع اخلاق در سازمان معتمد بودن است، متعمد بودن وسیع‌ترین و پیچیده‌ترین ارزش اخلاقی سازمانی بنیادی است؛ همچنین، ارزشی گسترده و مربوط به تمام ویژگی‌ها و رفتارهایی است که فردی را شایسته‌ی اعتماد می‌کنند، به‌ویژه در زمینه‌ی درست‌کاری، خوش‌قولی و وفاداری و صداقت.
۲. احترام
احترام به‌عنوان یک اخلاق سازمانی روی تعهد اخلاقی برای احترام به ارزش و کرامت ذاتی فرد، تمرکز دارد. این موضوع در قالب خصوصیات مثبتی مانند مدنیت، ادب، کرامت، استقلال، تحمل و پذیرش بیان میشود؛ همچنین، شامل پرهیز از اَعمالی چون خشونت، تمسخر، سوءاستفاده و استثمار است.
۳. مسئولیت‌پذیری
اخلاق سازمانیِ مسئولیت‌پذیری درباره‌ی الزامات اخلاقی برای پاسخ‌گو بودن، بررسی تعالی و اِعمال خویشتن‌داری صحبت میکند.
۴. انصاف و عدالت
انصاف و عدالت به‌عنوان اخلاق سازمانی؛ اهمیت عدالت، برابری، بی‌طرفی، تناسب، گشودگی و روند قانونی را دربردارد.
۵. مراقبت
ارزش اصلی به توجه صادقانه و پایدار به رفاه دیگران مربوط است. مفاهیم خیریه، مهربانی، شفقت، همدلی و به اشتراک گذاشتن زیرمجموعه‌های مراقبت و این اخلاق در سازمان هستند.
۶. شهروندی
مفهوم شهروندی به‌عنوان اخلاق سازمانی شامل دسته‌ای از مزایا و وظایف مدنی است که مشخص می‌کنند که سازمان، به عنوان بخشی از یک جامعه، باید چگونه رفتار کند. شهروندی خوب مستلزم انجام سهم خود در کارکرد جامعه و اهمیت دادن به نسل‌های آینده است.
برای مثال، شهروند خوب به قانون احترام می‌گذارد، تخلفات را گزارش میکند، در هیئت‌منصفه خدمت میکند، رأی می‌دهد، مالیات می‌دهد و از محیط‌زیست حفاظت میکند.
ویژگی‌های اخلاق سازمانی
ویژگی‌های مهم اخلاق سازمانی به شرح زیر هستند:
- اخلاقیات سازمانی اصولی هستند که مدیران را در جهت اجرای کارکردهای سازمانی، به شیوه‌ای منظم، اداره و هدایت می‌کنند؛
- اخلاق سازمانی قوانین و استانداردهای اخلاقی را به طور مداوم محک می‌زند و طبیعتی پویا دارد؛
- اخلاق سازمانی بر مبنای اصول معقولی مانند خلوص، سعادت انسانی، خدمت و خوش‌رفتاری است؛
- اخلاق در سازمان بر مبنای واقعیت و عرف اجتماعی رایج در محیط کاری است. بیشتر اصول اخلاقی سبب رشد کرامت فردی می‌شوند؛
- اخلاق سازمانی فعالیت‌ها، تصمیمات و رفتارهای مرتبط با انسان‌ها را بررسی میکند که در کل جهان انجام‌پذیرند؛
- اخلاق سازمانی بین نقش‌های مختلف مدیریتی و کارکنان با مشتریان، کارپردازان، سرمایه‌گذاران و جامعه هماهنگی ایجاد میکند.
اصول اخلاق سازمانی
اصول اخلاقی سازمانی به شرح زیر هستند:
۱. اصل اخلاق سازمانی: تقدس روش‌ها و مقاصد
این اصل از اصول اخلاق سازمانی تأکید میکند که ابزار و روش‌هایی که در خدمت اهداف سازمان به کار گرفته می‌شوند، باید مقدس و خالصانه باشند؛ به این معنا که نمی‌توان با روش‌های غلط به هدف خوب دست یافت، حتی اگر برای جامعه سودمند باشد.
۲. اصل اخلاق سازمانی: انجام ندادن هرگونه کار شرورانه
انجام یک بدی بزرگ نسبت به دیگری یا به خود غیراخلاقی است، خواه این عمل شرورانه وسیله باشد و خواه هدف.
۳. اصل اخلاق سازمانی: اصل تناسب
اصل تناسب بیان میکند که شخص باید قبل از هر اقدامی به گونه‌ای صحیح قضاوت کند تا دیگران با عملکرد سازمان، دچار هیچ‌گونه خسارت یا خطرِ ضرر و زیان نشوند.
۴. اصل اخلاق سازمانی: عدم شراکت در اعمال شرورانه
یک مورد از اخلاق در سازمان عدم شراکت در اعمال شرورانه است، اصل عدم شراکت در اعمال شرورانه به طور واضح بیان میکند که سازمان نباید با هیچ شخصی در انجام اَعمال شرارت‌بار همکاری کند.
۵. اصل اخلاق سازمانی: همکاری با دیگران
اصل عدم شراکت در اعمال شرورانه بیان میکند که سازمان فقط در شرایطی باید به سایرین کمک کند که شایستگی دریافت کمک وی را داشته‌باشند.
۶. اصل اخلاق سازمانی: علنی بودن
هر کاری که انجام میشود یا انجام خواهد شد، باید به اطلاع همه برسد. اگر همه آگاهی داشته‌باشند، هیچ‌کس فرصتی برای انجام عمل غیراخلاقی پیدا نمی‌کند.
۷. اصل اخلاق سازمانی: قیمت معادل
هر کس حق دارد کالایی را معادل ارزش پولی که می‌پردازد، به دست آورد.
۸. اصل اخلاق سازمانی: ارزش جهانی
طبق این اصل، اخلاق در سازمان باید بر اساس ارزش‌های جهانی باشد.
۹. اصل اخلاق سازمانی: کرامت انسانی
طبق این اصل، نباید با کارمندان به عنوان ابزاری تولیدی رفتار شود و باید کرامت انسانی آنها حفظ شود.
۱۰. اصل اخلاق سازمانی: عدم خشونت
اگر سازمان به منافع و حقوق جامعه آسیب برساند و با نادیده گرفتن منافع مصرف‌کنندگان از آنها سوءاستفاده کند، اقدامش برابر با خشونت است و عملی غیراخلاقی انجام داده‌است.
اهمیت اخلاق سازمانی
برای این‌که اخلاق در سازمان حوزه‌ی مهمی در نظر گرفته شود، دلایل بسیاری وجود دارند، زیرا به سازمان در ارزیابی فعالیت‌های خود و به مدیریت سازمان در بهبود فرایند تصمیم‌گیری کمک میکند.
اخلاق سازمانی خوب عملکرد سازمان را به روش زیر ارتقا می‌دهد:
- امروزه، قدرت و نفوذ یک سازمان در جامعه بیش از هر زمان دیگری است. اخلاق سازمانی به مدیریت کمک میکند تا بداند چرا این اتفاق می‌افتد، پیامدهای آن چه می‌توانند باشند و نحوه‌ی رسیدگی به آنها چگونه است؛
- سازمان با تولید محصولات و خدمات موردنیاز جامعه، تأمین اشتغال افراد، پرداخت مالیات و عمل به عنوان موتور توسعه‌ی اقتصادی، قابلیت دارد که کمک بزرگی به جامعه بکند و در نتیجه نیک‌خواهی را افزایش می‌دهد؛
- سوءرفتار در سازمان ممکن است صدمات زیادی را به افراد، جوامع و محیط وارد کند. اخلاق سازمانی از طریق کمک به سازمان برای درک بیشتر علل و پیامدهای این سوءرفتارها، به برقراری اعتماد و اطمینان متقابل در روابط کمک میکند؛
- به طور مداوم، در‌خواست‌های ذی‌نفعان از سازمان برای رعایت اخلاق، پیچیده‌تر و چالش‌برانگیزتر می‌شوند. اخلاق سازمانی ابزاری را برای ارزیابی و درک واضح‌تر این چالش‌ها فراهم میکند تا سازمان بتواند این انتظارات اخلاقی را به طور موثرتری برآورده کند؛
- اخلاق سازمانی می‌تواند با فراهم کردن دانش و ابزارهای مناسب برای مدیریت، به سازمان اجازه دهد تا به‌درستی مشکلات اخلاقی و معضلات موجود در این حیطه را شناسایی، تشخیص‌گذاری و تحلیل کند و راه‌حلی را برای آنها ارائه دهد و از این طریق به بهبود تصمیم‌گیری بر مبنای اخلاق كمک می‌كند؛
- سازمان می‌تواند به کمک استانداردهای اخلاقی خوب، پیشرفت کند. اخلاق سازمانی به حفظ بلندمدت عملکردها کمک میکند؛
- اخلاق در سازمان توانایی ارزیابی مزایا و معایب مربوط به روش‌های مختلف مدیریت‌کردن مشکلات متفاوت را برای مدیران فراهم میکند؛
- در عصر پیچیدگی بازارها، رقابت روز‌به‌روز در حال افزایش است. استاندارد اخلاقی خوب، در مواجهه با چالش‌ها، به سازمان کمک میکند.
مدیریت اخلاق‌مدار
اجرای اخلاق سازمانی در سازمان نیازمند مراحل خاصی است. رفتار فردی اخلاقی یا غیراخلاقی کارمندان در محیط کار هم تحت‌تأثیر رشد اخلاقی خودشان و هم تحت‌تأثیر نفوذی است که فرهنگ سازمان بر آنها اِعمال میکند. آنها تحت‌تأثیر گروهی از نیروهای پیرامون خود مانند هم‌سالان، سرپرستان و مقامات بالاتر، سیستم پاداش‌دهی، هنجارهای گروه، ارزش‌ها و سیاست‌های سازمانی و همچنین نحوه‌ی اجرای آنها قرار گرفته‌اند.
رفتار اخلاقی را می‌توان از راه‌های مختلفی توسعه داد و مدیریت کرد. مدیریت منابع انسانی (HRM) در مدیریت و توسعه رفتارهای اخلاقی در بین کارکنان نقش محوری دارد. بخش HRM می‌تواند این کار را از طریق آموزش، ارتباطات و انضباط انجام دهد.
در بعضی از سازمان‌ها ممکن است افسران اخلاق وجود داشته‌باشند که مسئولیت اجرای اخلاق در سازمان به آنها سپرده شده‌است؛ بهعلاوه، بخش HRM باید یک برنامه‌ی اخلاقی مناسب تهیه کند که شامل اجزای زیر باشد:
- آیین نامه‌ی رسمی؛
- کمیته‌ی اخلاق؛
- ارتباطات اخلاقی؛
- افسر اخلاق؛
- برنامه‌ی آموزش اخلاق؛
- سیستم انضباطی در سازمان؛
- استقرار یک شخص دادآور؛
- نظارت.
ضرورت اخلاق سازمانی
موارد زیر ۱۰ مورد از ضروریات برای اجرای اخلاق سازمانی در سازمان هستند:
- برآورده کردن انتظارات سهامداران؛
- حفظ اعتبار سازمان؛
- برقراری اعتماد در گروههایی که سازمان با آنها همکاری میکند؛
- دوری کردن از کارمندان و رقیبان غیراخلاقی؛
- ایجاد محیط کاری که با ارزش‌های بنیادی متناسب است؛
- اطمینان از این‌که سازمان کارفرمایی است که به همه فرصت برابر می‌دهد؛
- برقرار بودن یک محیط کاری ایمن برای کارمندان؛
- مشارکت فعال با تشکل‌های محلی؛
- حفظ استانداردهای بالای درست‌کاری؛
- پایبندی به آشکارسازی کامل کیفیت کالاها و خدمات.
در آخر
- رفتار اخلاق‌مدار نوعی رفتار و مطابق با اخلاق است. اخلاق در سازمان همان اعتقادات فردی و استانداردهای اجتماعی برای تعیین «درست و خوب» است؛
- ارزش‌های سازمانی مشخص می‌کنند که چه چیزی اهمیت دارد و به تصمیم‌گیری درمورد درست و غلط نیز کمک میکند. در واقع اخلاقیات قوانینی هستند که بر اساس آنها تصمیم می‌گیریم که چه چیزی درست و چه چیزی غلط است؛
- ۶ ارزش اخلاقی بنیادین در اخلاق سازمانی عبارت‌اند از معتمد بودن، احترام، مسئولیت‌پذیری، انصاف و عدالت، شهروندی و مراقبت.
- فراموش نکنید که اخلاق سازمانی می‌تواند با فراهم کردن دانش و ابزارهای مناسب برای مدیریت، به سازمان اجازه دهد تا به‌درستی مشکلات اخلاقی و معضلات موجود در این حیطه را شناسایی و تحلیل کند.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
منبع: ispatguru.com
دیدگاه