فن بیان چیست؟ (هر آنچه باید برای تقویت فن بیان بدانید)
- فن بیان چیست؟
- مؤلفه‌های فن بیان چیست؟
- شکل‌های مختلف تقویت فن بیان
- جنبههای فن بیان قوی
- شیوه‌های فن بیان در گفت‌وگو
- چند نکته‌ی کلیدی برای تقویت فن بیان
فن بیان در سخنرانی یکی از مهمترین مهارت های نرم است. صدا و به‌طور کلی فن بیان حتی در مواردی بیشتر از ظاهر می‌تواند ابعاد شخصیتی افراد را نمایان سازد. تن صدا و محتوای سخنرانی اشخاص احساسات آنها را نشان می‌دهد. به طوری که از لهجه‌ای که دارند میتوانیم محدوده جغرافیایی آنها را تشخیص دهیم. صدای هر کسی منحصربهفرد است. به عنوان مثال اگر فردی دارای عزت نفس پایین باشد، تردید در صدای او مشخص میشود، یا افراد خجالتی معمولا تن صدای پایینی دارند. بالعکس کسانی که اعتماد به نفس بالایی دارند، رسایی و قاطعیت در صدا و فن بیان فرد بارز است.
در این مطلب در مورد فن بیان قوی، اشکال مختلف آن و تکنیک‌های مختلف برای تقویت و داشتن یک فن بیان خوب صحبت می‌کنیم و در پایان، نکاتی کلیدی در مورد آن ارائه می‌دهیم.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
فن بیان چیست؟
در واقع، فن بیان در سخنرانی یک مهارت منحصربهفرد است که برای تأثیرگذاری بر مخاطب استفاده میشود. اساس هنر فن بیان، بر مبنای ضرورت رفع نیازهای اجتماعی و سیاسی، با استفاده از مباحثه عمومی شکل گرفته است؛ بهطوری که با استفاده از این مهارت بتوان بر شنوندگان اثر گذاشت یا گاهی قابلیت تغییر نقطهنظر مخاطبان را با استفاده از قدرت کلام به دست آورد؛ بنابراین، تقویت فن بیان قوی می‌تواند یک امر ضروری باشد.
فن بیان خوب با مفهوم قبلی و منسوخ شده «آیین سخنوری» که در آن افراد را برای سخنرانی به روشی صحیح تشویق می‌کرد، ارتباطی ندارد. در عوض فن بیان قوی به جای این که روش یکسانی را برای شخصیت افراد تجویز کند، به مسائلی مانند بیان با اعتماد به نفس در حضور جمع و شفافیت در سخن می‌پردازد. پس از آشنایی با این که فن بیان چیست به بررسی مؤلفه‌های فن بیان خوب می‌پردازیم.
مؤلفه‌های فن بیان چیست؟
مهارت فن بیان را می‌تواند طی دوره‌های آموزشی کسب کرد. مهارت انجام سخنرانی عمومی، چند مؤلفه را در بر می‌گیرد:
- فن بیان سخنرانی، ترکیب منحصربه‌فردی از ارائه است که از روش‌های زبانی و غیرزبانی استفاده می‌کند تا مخاطبان را متقاعد کند؛
- با توجه به ماهیت گفت‌وگو، که فقط به ارائه اطلاعات محدود نیست، فن بیان روشی است که مخاطبان را به پاسخگویی در زمان گفت‌وگو تشویق می‌کند؛
- فن بیان قدرت اثربخشی است که سخنران، بسته به حالات ذهنی و نحوه قرارگرفتن در جایگاه سخنرانی از دید مخاطبان، به دست می‌آورد.
شکل‌های مختلف تقویت فن بیان
انواع مختلفی از فن بیان در سخنرانی وجود دارد که برای کسب موفقیت در این کار باید با آنها آشنا باشید. جالب است بدانید که از آنجا که این مهارت‌های نرم از زمان یونان باستان به وجود آمده است، برخی از شیوه‌های آن در دنیای امروز کاربردی ندارد.
اَشکال به‌روز و مدرن فن بیان در ادامه دسته‌بندی شده‌اند:
- هنر فن بیان در انواع سخنرانی‌های اجتماعی - سیاسی، در زمینه‌های مالی، موضوعات اجتماعی و دولتی، مباحث دیپلماتیک، تظاهرات، مراسم نظامی و مسائل سیاسی به کار گرفته میشود؛
- فن بیان قوی در مباحث آموزشی با واژگان خاصی، مانند طراحی ارائه، تفکر و منطق، موردتوجه قرار می‌گیرد. این مبحث، انواعی از فن بیان سخنرانی را، مثل تکنیک‌های گزارش، کنفرانس و بررسی اجمالی یک موضوع، در بر می‌گیرد؛
- فن بیان خوب در مباحث قضایی با توانایی استدلال و عینیت‌بخشی با شواهد و مدارک بر پایه واقعیت همراه است و ۲ نوع گفتار را از جایگاه متهم و مدافع شامل میشود؛
- هنر سخنرانی و فن بیان در حالت فردی یا عمومی در انظار مختلفی صورت می‌گیرد؛ عمومی‌ترین انواع آن، سخنرانی در جشن‌ها و مراسم ختم و یادبود است؛
- فن بیان در موعظه و سخنرانی‌های مذهبی از جنس ذکر دلایل و شواهد است و ویژگی‌های خاص خود را دارد. در این نوع سخنرانی، به تهیه یک محتوای آماده‌شده با تمرکز بر ذکر جزئیات داخل آن نیاز نیست و مخاطب این کلام نیز انتظار چنین ارائه‌ای را ندارد.
فن بیان در انواع دیالوگ‌ها، مثل سخنرانی و گفت‌گو و جدال، ظهور پیدا می‌کند که هریک در تأثیرگذاری بر مخاطبان بحث، خواص خود را دارد؛ اما می‌توان گفت که اهمیت عملکرد فن بیان در تکنیک‌های گف‌وگوی احساسی و ذهنی کمتر و در مبحث استدلال و مناظره بیشتر است.
جنبههای فن بیان قوی
۱. لهجهها و شناخت صدای خود
گویش‌های محلی افراد نقطه مثبتی در فن بیان تلقی شده و قسمتی از شخصیت آنها محسوب میشود. در طی زمان به دلیل مهاجرت افراد و فراگیر شدن رسانه‌ها، لهجهها به تدریج از میان رفته‌اند. این موضوع ناراحت‌کننده است، چرا که لهجهها بعد و تمایز خاصی را به ویژگی افراد اضافه می‌کند و بر شخصیت وجودی آنها تأکید دارد. این که هر کس بتواند از صدای منحصر خود استفاده کند، اهمیت خاصی دارد. بسیاری از افراد در موقعیت‌های خصوصی به ویژه در خانه، مشکلی با این قضیه ندارند، چرا که برخلاف سخنرانی در جمع، فشاری را از سوی نقش‌های اجتماعی و انتظارات احتمالی حس نمی‌کنند. اما در موقعیت‌های عمومی این تأثیرات بر شیوه صحبت کردن و فن بیان آنها اثر خواهد گذاشت.
لذا صدای خود را می‌توانید برای اصلاح در موقعیت‌های غیر رسمی مانند خانه ضبط کنید. به‌دقت به صدای خود گوش کرده و دقت کنید که چگونه می‌توانید صدا را با لحن خود هماهنگ کنید. این کار به تقویت فن بیان شما کمک می‌کند. همچنین با این روش می‌توانید به مواردی که باعث کاهش اثربخشی انتقال پیام شما می‌شوند، پی ببرید.
برخی افراد علاقه‌ای به شنیدن صدای ضبط شده خودشان ندارند. مانند دیدن عکس‌های خودمان که تصور بدی نسبت به آنها داریم و حتی گاهی از دیدن و یا شنیدن آنها احساس خجالت به ما دست می‌دهد، و این کاملا طبیعی است. اما می‌توانید با طرح سوالاتی مانند «واقعا صدای من شبیه به این فرد است؟» شناخت بهتری از صدای خودتان داشته‌باشید. پس با گوش‌دادن به صدای خودتان در خانه می‌توانید متوجه شوید که دیگران صدای شما را چگونه می‌شنوند. مطمئنا شنیدن صدای خودتان به شما درک بهتری از خودتان می‌دهد که به تقویت فن بیان شما کمک می‌کند. با وجود این که شما قادر نیستید همانند دیگران، صدای خودتان را بشنوید، اما می‌توانید از تاثیر آن بر دیگران شناخت کسب کنید. اگر از ماهیت فیزیکی صدای خودتان درک بیشتری داشته باشید، می‌توانید آن را بهتر کنترل کنید و به کمک آن به تقویت فن بیان خود بپردازید.
نکته دیگر اینکه، همه افراد معمولا از زبان غیر رسمی برای صحبتهای روزمره استفاده می‌کنند، اما هنگام سخنرانی رسمی، فن بیان، کنترل و خودآگاهی بیشتری نسبت به نوع زبان خود دارند. این موضوع به‌ویژه هنگام صحبت در حضور افراد ناشناس و سخنرانی برای جمع مشهودتر میشود. اگر بتوانید به ساختار صدای خود حالت رسمی بیشتری بدهید، در سخنرانی رسمی، کار راحت‌تری خواهید داشت. بلند خواندن به روان شدن و گویایی صوت صدا و در نهایت به قویت فن بیان شما کمک می‌کند.
برای بهره‌گیری بهتر از لهجه و صدای خود جهت تقویت فن بیان می‌توانید طبق مراحل زیر تمرین کنید:
- گام اول تمرین صدا برای تقویت فن بیان: ابتدا مطلبی را برای خواندن پیدا کنید؛ مثلا حدود دو صفحه. انتخاب صفحه‌های اول کتاب می‌تواند گزینه مناسبی باشد؛
- گام دوم تمرین صدا برای تقویت فن بیان: مطالب را به دقت و با آرامش بخوانید، سپس با صدای معمولی که صحبت می‌کنید، آن را بلند ادا کنید؛
- گام سوم تمرین صدا برای تقویت فن بیان: اگر با خطا و یا لکنت در خواندن متن مواجه شدید، نگران نباشید و به خواندن خود ادامه بدهید. سرعت خود را پایین بیاورید. این واکنش نسبت به خوانش سریع متن طبیعی است و وقتی رخ می‌دهد که شما در خواندن متن با مکث و لکنتی روبرو شوید؛
- گام چهارم تمرین صدا برای تقویت فن بیان: سرتان را بالا بگیرید. سعی کنید زمانی که صدای شما در اتاق منعکس میشود. فاصله سرتان را با کتاب رعایت کنید. کتاب را بالاتر بگیرید و با صدای بلند و رسا بخوانید؛
- گام پنجم تمرین صدا برای تقویت فن بیان: هر جا که لازم بود، مکث کنید. انتهای جمله و یا پاراگراف به شما امکان می‌دهد تا فرصت یک یا دو ثانیه ای را برای توقف داشته باشید. این مکث‌ها برای تأکید کردن مفید هستند.
تمرین‌های فوق را برای عملکرد بهتر و داشتن فن بیان قوی تا جایی که برایتان امکان‌پذیر است، ادامه دهید. هر کسی می‌تواند صدای خود و روش صحبت کردن خود را با انجام تمرین‌های ساده‌ای که به آنها اشاره گردید، بهبود بخشد. برای این منظور، بایستی خودتان را به انجام برنامه منظم و اختصاص دادن وقت برای انجام این تمرین‌ها برای تقویت فن بیان متعهد کنید.
۲. تأثیر نفس کشیدن بر صدا
صدا در واقع واکنشی به احساسات محسوب میشود. با این وجود، ممکن است تمرینات فیزیکی به تلطیف صدا و تقویت فن بیان شما کمک کند. در واقع مانند روشی که افراد از صدای خود به صورت حرفه‌ای برای تدریس استفاده می‌کنند و صدای خود را در بهترین شرایط و حالت برای تغییرات آوایی حفظ می‌کنند.
زمانی که فردی تحت فشار و استرس باشد، الگوهای تنفسی او تغییر می‌کنند. هنگامی که ماهیچه‌ها منقبض می‌شوند، شش‌ها نمی‌توانند از تمام ظرفیت خود استفاده کنند؛ یا هنگامی که فردی عصبی و دچار اضطراب میشود، معمولا نشانه آن این است که در ناحیه گردن و ریه فشار احساس می‌کند. هنگامی که این مسئله اتفاق می‌افتد، میزان تنفس افزایش یافته و هوای زیادی استنشاق میشود. اما به دلیل تنفس سریع دم و بازدم به اندازه کافی طول نمی‌کشد. این موارد فن بیان را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
تنفس مناسب به دو دلیل در فن بیان اهمیت و ضرورت دارد:
-
استفاده از تمام ظرفیت شش‌ها باعث میشود که تنفس میزان صدا را حفظ کرده و آن را قوی، پر انرژی و بهتر کند. این کار به افرادی که صدای نازک دارند و یا کسانی که نسبت به شنیده نشدن صحبتهای خود هراس دارند، کمک شایانی می‌کند و فن بیان آنها را بهبود می‌بخشد. در واقع کنترل حجم صدا در شکم صورت می‌گیرد، نه در گلو. در نتیجه تنفس با بیشترین حجم، کنترل بیشتر صدا را امکان‌پذیر می‌کند؛
-
تنفس منظم و عمیق اثر آرام بخشی و درمانی دارد، زیرا باعث کاهش فشار و تمدد اعصاب میشود. افرادی که آرامش دارند، تعادل و اعتمادبه‌نفس بالایی نیز دارند. کاهش فشار فیزیکی، استرس ذهنی را کاهش می‌دهد و ذهن را برای خلاقیت بیشتر آماده می‌کند.
طبق مراحل زیر می‌توانید به تمرین تنفس برای تقویت فن بیان بپردازید:
- گام اول تمرین تنفس برای تقویت فن بیان: در وضعیت راحتی بایستید به طوری که پاها از هم فاصله داشته و به زانوها و کمر فشاری وارد نشود. در این وضعیت صاف بودن ستون بدن، تعادل سر و رهاسازی ماهیچه‌ها را حفظ کنید؛
- گام دوم تمرین تنفس برای تقویت فن بیان: تنفس دم و بازدم را با شمارش یک تا سه انجام دهید؛
- گام سوم تمرین تنفس برای تقویت فن بیان: سعی کنید که شانه‌ها هنگام تنفس از همدیگر فاصله نگیرد. از طریق بینی خود نفس بکشید و از دهان خود هوا را خارج کنید. به صورت آگاهانه تنفس خود را تا پر شدن انتهای شش‌ها ادامه دهید؛
- گام چهارم تمرین تنفس برای تقویت فن بیان: کف دست خود را در مقابل شکم خود قرار دهید تا حرکت آن احساس شود. هنگام خارج کردن هوا، به آرامی به دست خود فشار بیاورید.
و در آخر این تمرین را چند بار انجام دهید. با توجه به شرایطی که بعد از چند روز از انجام این تمرین به دست آورده اید، مقدار شمارش تنفس خود را به تدریج از سه به چهار، پنج و شش برسانید. سپس سعی کنید تا شمارش ده جریان این نوع تنفس را تمرین کنید. با تمرین این نوع تنفس دیگر احساس «نفس نفس زدن» یا کمبود آن هنگام سخنرانی و صحبت به شما دست نخواهد داد و شما متوجه این خواهید شد که اهمیت تنفس در فن بیان چیست.
۳. تولید گفتار
با درک سه عنصر تولید گفتار می‌توان فن بیان قوی داشت:
- حجم صدا: طوری که صدا شنیده شود؛
- شفافیت در صدا: طوری که فهمیده شود؛
- تنوع و ریتم: تا توجه افراد را جلب کند.
حجم صدا: در این قسمت به اهمیت حجم صدا در فن بیان می‌پردازیم. در واقع منظور از حجم صدا این نیست که شما حجم صدای خود را کنترل کنید. برخی افراد معمولا صدای پایینی دارند و به صورت فیزیکی نمی‌توانند صدای بلندی تولید کنند. علاوه بر این وقتی مقدار صدا افزایش یابد، کیفیت صدا کاهش می‌یابد. به جای این که حجم صدا بیشتر شود، بهتر است که واضح‌تر و رساتر شود. تنفس به حجم صدا کمک می‌کند و صدای رساتر به تنفس بیشتری نیاز دارد و در نهایت هم صدای رساتر باعث فن بیان بهتر میشود.
همچنین در نظر داشته باشید که وقتی برای گروهی سخنرانی می‌کنید، قرار نیست صرفا برای افراد اول صف و کسانی که نزدیک به شما هستند، صحبت کنید. بلکه باید صدای شما به دورترین فرد نیز برسد. با داشتن صدای رساتر که در مقابل صدای بلند قرار دارد، سخنرانی شما مثبت خواهد بود و فن بیان بهتری خواهید داشت.
شفافیت: یکی از موارد بسیار مهم در فن بیان داشتن شفافیت در صحبت کردن است. برخی افراد عادت دارند که با کمترین حرکت لبها صحبت کنند. یکی از دلایل عدم تولید آوا، قادر نبودن به سخنرانی با حرکت دادن لبها و دهان باز است. زیرا صدا در دهان بسته مانده و خارج نمی‌شود. برای ارائه بهترین سخنرانی باید از حرکت دادن چانه‌ها و باز کردن دهان استفاده کرد تا صدای مناسبی ایجاد شود و توجه افراد را به کلمه‌های ادا‌شده جلب کند. این مسئله به مخاطب شما اجازه می‌دهد تا لب‌خوانی نیز داشته باشند.
تنوع و ریتم: برای فن بیان خوب و جذاب، بایستی از تکنیک‌های خاصی استفاده کنید. وقتی شما به سخنرانی می‌پردازید، باید توجه داشته‌باشید که باید از آنها استفاده درستی داشته باشید . با توجه به این که کلمات معانی را انتقال می‌دهند، نحوه بیان آنها احساسات و عواطف را منعکس می‌کند.
می‌توان تنوع صدا را با استفاده از تغییر عناصر زیر ایجاد کرد تا فن بیان بهتری داشت:
- سرعت: اگر سخنرانی با ریتم سریع باشد، آنگاه شنوندگان زمانی را برای درک آنچه شنیده اند، نخواهند داشت؛
- حجم صدا: با کم و زیاد کردن حجم صدا، می‌توانید تأکید را در صحبت خود ایجاد کنید. اگر شما حجم صدا را به پایین ترین درجه در یک یا دو جمله برسانید، باعث جلب توجه مخاطب خود می‌شوید. فقط باید مراقب باشید که از این تکنیک زیاد استفاده نکنید؛
- درجه، انعطاف و تأکید: وقتی شما در حضور جمعی صحبت می‌کنید، با استفاده از قدرت و هیجان صدا تا جایی که ممکن است اطلاعات به افراد انتقال داده میشود. این بدین معنا نیست که صدا را در هر شرایط و موقعیتی بدون کنترل افت و خیز آن ادا گردد، بلکه باید برای جذابیت آن تلاش شود. به یاد داشته باشید هنگام تشویش و هیجان، کم و زیاد شدن ریتم صدا باعث افزایش حجم آن میشود. همچنین تاکید بر کلمات و جملات خاص به اهمیت جلوه دادن مطالب و اضافه کردن تنوع سخنرانی و فن بیان شما کمک می‌کند؛
- مکث: توقف‌ها در سخنرانی بسیار مفید هستند. می‌توانید از آنها برای برجسته و پر رنگ کردن اهمیت گفته‌های بعدی خود به منظور جلب توجه مخاطبان استفاده کنید. مکث یعنی اینکه چند ثانیه ای سکوت کنید. شنوندگان هنگام مکث مفاهیم گفته شده شما را تفسیر می‌کنند. بنابراین بهتر است چند ثانیه سکوت کنید. مکث‌های به موقع نشانه اعتمادبه‌نفس و صلابت شما در سخنرانی است.
با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.
شیوه‌های فن بیان در گفت‌وگو
شیوه‌های به‌خصوصی از فن بیان قوی وجود دارند که راهنمای برقراری ارتباط هستند. تعدادی از آنها در ادامه شرح داده شده‌اند:
- سخنرانی باید ساختار بسیار شفافی در برابر بینندگان و شنوندگان داشته باشد؛
- شخص سخن‌گو باید به‌اندازه لازم و کافی، برای تعامل و برقراری ارتباط ضروری با شنوندگان خود اطلاعات داشته باشد و همچنین باید در طی سخنرانی هدفمند و صادق باشد؛
- طول مدت ارائه باید بهینه و مطلوب باشد؛ زیرا توجه و تمرکز روی یک سخنرانی طولانی دشوار است؛
- گفت‌وگو باید احساسی باشد و در عین حال، به نشانه توجه به مخاطب، به بازگو‌کردن مشکلات اساسی او بپردازد؛ از همین رو، بهتر است که هنگام برنامه ریزی برای سخنرانی، مخاطبان هدف بررسی شوند؛ همچنین باید میان افکار درونی و طرز بیان و زیروبم‌بودن صدا، رابطه معقول و متناسبی وجود داشته باشد تا سخن را باورپذیر جلوه دهد؛
- پیش از هرچیزی، توجه عمده سخن‌گو باید به نحوه شروع و نحوه پایان سخنرانی باشد و در طول سخنرانی برای داشتن فن بیان خوب و بهتر این مسیر را در ذهن نگه دارد؛
- محتوای گفت‌وگو باید اجتماعی باشد، اما درنظرگرفتن ویژگی‌های جمعیت شنونده و سطح دانش و یادگیری آنها ضروری است.
چند نکته‌ی کلیدی برای تقویت فن بیان
به‌طور کلی، در هر موقعیتی برای برقراری ارتباط و اثرگذاری بر افراد، داشتن فن بیان قوی برای نفوذ کلام در مخاطب، امری ضروری به نظر می‌رسد. می‌توان نکات مهم و کلی در این زمینه را در قالب لیست زیر خلاصه نمود.
برای داشتن فن بیان خوب در سخنرانی باید:
- از پیش تمرین کنید؛
- آرامش خود را حفظ کنید؛
- شمرده صحبت کنید؛
- به سخنان خود باور داشته باشید؛
- سرعت کلمات و لحنتان را برای داشتن فن بیان بهتر تنظیم کنید؛
- مطالعه داشته باشید و با آگاهی صحبت کنید؛
- زبان بدن خود را بشناسید و از آن درست استفاده کنید.
سخن پایانی
حال که متوجه شدید اهمیت فن بیان چیست و می‌دانید که فن بیان قوی به‌دست‌آوردنی است، با رعایت نکاتی که خواندید، تلاش کنید تا این مهارت را در وجود خود باور کنید. با تمرین فراوان و حفظ آرامش، به تقویت فن بیان خود بپردازید و پس از استفاده از این شیوه، تأثیر آن را در باورپذیربودن سخنان خود بسنجید.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
دیدگاه