ورشکستگی چیست؟ (بررسی قوانین ورشکستگی، انواع آن و سایر نکات)
- ورشکستگی چیست؟
- ورشکسته کیست؟
- اعلام ورشکستگی طبق قوانین تجارت
- شرایط و قوانین ورشکستگی
- انواع ورشکستگی
- آثار و نتایج ورشکستگی
همه فعالیت‌های تجاری، ۲ حالت اصلی دارند؛ یا باعث سود شده و یا باعث ضرر می‌شوند؛ در صورتی که تاجر یا شرکت تجاری چندین معامله ضررده داشته باشند، ممکن است به نقطه‌ای برسند که تمام سرمایه خود را از دست داده و ورشکست شوند. ورشکستگی یکی از حالت‌های احتمالی در فعالیت‌های اقتصادی است که از طریق قانون، شرایط خاصی برای آن تعیین شده و شامل قوانین مختلفی است. در این نوشتار قصد داریم به بررسی قانون ورشکستگی شرکت ها بپردازیم؛ پیشنهاد می‌کنیم همراه ما باشید تا از ورشکستگی، قوانین و شرایط آن مطلع شوید.
ورشکستگی چیست؟
پیش از بررسی ورشکستگی در قانون تجارت و جزییات آن، بهتر است ابتدا با مفهوم ورشکستگی آشنا شویم. تجارت به معنای خرید و فروش و معامله‌های پی در پی است. اغلب تجار یا شرکت‌های تجاری، پس از مدتی فعالیت و کسب اعتبار مشخصی در حوزه تخصصی و بازار کار خود، می‌توانند معامله‌های مختلفی انجام دهند و پرداخت پول آن معامله‌ها را به ماه‌هایی آتی واگذار کنند. این موضوع کاملا در تجارت رایج است و معمولا پول این بدهی‌های متقابل، با استفاده از سود معاملات آتی پرداخت می‌شود.
در صورتی که معامله خاصی در این پروسه به سود مورد نظر نرسد و یا اینکه چند معامله متوالی با ضرر روبه‌رو شود، تاجر یا شرکت تجاری قادر به پرداخت بدهی‌های خود نبوده و پس از مدتی ممکن است به همین دلیل تمام سرمایه خود را از دست بدهند. بنابراین در صورتی که تاجر یا شرکت تجاری نتواند به تعهدات خود عمل کند، می‌گوییم که این فرد یا شرکت، ورشکسته شده است.
البته باید بدانید ممکن است تاجر در همان زمان ورشکستگی، املاک و مستغلات مختلفی نیز داشته باشد ولی از آن‌جا که این املاک در رهن باشند، نتواند تعهدات خود را انجام دهد و ورشکسته قلمداد شود.
با توجه به این توضیحات کوتاه، احتمالا باید متوجه شده باشید که ورشکستگی مختص تاجران، بازرگانان و شرکت‌های تجاری است و هیچ فرد و مجموعه دیگری نمی‌تواند اعلام ورشکستگی کند. با این وجود، این سوال مهم ایجاد می‌شود که اعلام ورشکستگی به چه صورت خواهد بود؟ برای پاسخ به این پرسش در ادامه قصد داریم به قانون اعلام ورشکستگی شرکت ها می‌پردازیم.
ورشکسته کیست؟
پیش از هر چیزی و قبل از بررسی انواع ورشکستگی، باید بدانیم ورشکسته کیست و چرا این عنوان به او تعلق می‌گیرد. ابتدا باید بدانید که ورشکستگی تنها به تاجران و بازرگانان گفته می‌شود و هیچ قشر دیگری ورشکستگی ندارند. هر فعالیتی نیز تحت عنوان تجارت قرار نمی‌گیرد و از سوی قانون، تجارت و تاجر به‌صورت مشخص معرفی شده‌اند.
در تعریف دقیق قانون، کسی که شغل اصلی و معمولی او انجام معاملات تجاری باشد و این کار را به‌صورت مستمر ادامه دهد، تاجر نامیده می‌شود. تاجر می‌تواند یک شخص حقیقی و یا حقوقی باشد که البته باید تمام عملیات تجاری را با نام و حساب شخصی خود انجام دهد.
به‌صورت کلی همه معامله‌های تجار، معامله تجاری به‌شمار می‌آیند، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. در قانون ۱۰ مورد مختلف به‌صورت صریح اعلام شده که فعالیت در آن‌ها به‌عنوان فعالیت تجاری شناخته می‌شود.
در برخی مواقع، ممکن است تاجر به دلایل مختلفی هم‌چون نداشتن سرمایه کافی، وجود رقبای قوی و عدم توجه به آن‌ها، تغییرات شرایط اقتصادی کشور و یا دلایل دیگر، قادر به پرداخت بدهی‌های خود نباشد. در این صورت، اگر تاجر نتواند بدهی‌های خود را پرداخت کرده و تعهدات مالی خود را انجام دهد، ورشکسته نامیده می‌شود.
ورشکستگی به‌معنای عدم توانایی از انجام تعهدات مالی و توقف تاجر از پرداخت بدهی‌ها است.
اعلام ورشکستگی طبق قوانین تجارت
اعلام ورشکستگی به‌صورت قانونی در قوانین کشور پیش‌بینی شده است و بر طبق ماده ۴۱۵ قانون تجارت، اعلام ورشکستگی به ۳ روش قابل انجام است. در ادامه این ۳ روش اعلام ورشکستگی در قانون تجارت را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد.
۱. شخص تاجر
در صورتی که تاجر نتواند تعهدات خود را در قبال سایرین انجام دهد و از پرداخت قرض‌ها و سایر تعهدات نقدی ناتوان باشد، باید در یک بازه زمانی ۳ روزه به دفتر دادگاه محل اقامت خود مراجعه کرده و این موضوع را اظهار کند. برای انجام این کار، بر طبق ماده ۳۱۴ قانون تجارت، تاجر باید تمام صورت‌حساب‌های دارایی و همه دفاتر تجاری خود را نیز به آن دادگاه ارائه دهد. در زمان ارائه صورت‌حساب‌ها به دادگاه، باید تمام آن‌ها را امضا کرده و تاریخ بزند.
صورت‌حساب‌های ارائه شده به دادگاه باید شامل این موارد باشند:
- صورت‌حساب همه قرض‌ها و مطالبه‌ها؛
- صورت‌حساب تمام مخارج شخصی و تمام سودها و ضررها؛
- لیست کاملی از تمام اموال منقول و غیر منقول همراه با تاریخ.
بنابراین اگر تاجر خود بخواهد اعلام ورشکستگی نماید، باید این کار را در اسرع وقت و در بازه زمانی تعیین شده، انجام داده و تمام مدارک لازم را نیز ارائه دهد.
۲. طلبکاران
اعلام ورشکستگی برای تجار کار چندان راحتی نیست و در واقع باید تمام اعتبار خود را با این کار از بین ببرند. به همین خاطر، گاهی اوقات افراد ورشکسته حاضر به اعلام ورشکستگی خود نشده و تلاش می‌کنند برای حفظ آبرو و اعتبار خود، این موضوع را پنهان کنند.
در این حالت، از سوی قانون یک روش دیگر نیز پیش‌بینی شده که بر طبق آن، در صورتی که پرداخت مطالبه‌های طلبکاران به تعویق بیفتد، طلبکاران خود می‌توانند به دادگاه مراجعه کرده و با توجه به اسناد و مدارکی که دارند، ورشکستگی تاجر را به دادگاه اعلام کنند. در این صورت و پس از این درخواست طلبکاران، دادگاه وضعیت تاجر را بررسی خواهد کرد و اگر به این نتیجه برسد که ادعای طلبکاران صحت دارد، حکم ورشکستگی تاجر را صادر می‌کند.
۳. دادستان
علاوه بر درخواست طلبکاران، روش دیگری نیز وجود دارد که بر طبق آن، دادستان به‌صورت شخصی می‌تواند بررسی‌های لازم را انجام داده و حکم ورشکستگی را صادر کند. در این حالت، اگر دادستان از بدهی‌های روبه‌افزایش تاجر مطلع شود (خود شاهد آن باشد یا از طریق سایر افراد از این موضوع باخبر شود)، می‌تواند تحقیقات شخصی خود را انجام داده و پس از کسب اطمینان، این موضوع را به مراجع مرتبط اطلاع دهد.
معمولا این حالت تنها زمانی رخ می‌دهد که حجم بدهی و تعداد طلبکاران بیش از حالت طبیعی باشد و تاجر با بدهی‌های بسیار زیاد، روبه‌رو شود.
این ۳ مورد، روش‌های اعلام ورشکستگی است و در صورت وقوع هر کدام از آن‌ها، تاجر یا شرکت تجاری به‌عنوان ورشکسته معرفی می‌شوند.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
شرایط و قوانین ورشکستگی
به‌صورت کلی شرایط ورشکستگی تنها شامل یک قانون است: تاجر یا شرکت تجاری قادر به پرداخت بدهی‌های خود نباشد. در این صورت و تحت هر شرایطی، فرد ورشکسته شده و شرایط ورشکستگی برای او نیز اعمال خواهد شد.
ممکن است تاجر یا شرکت تجاری در حال حاضر دارای اموال نقدی و غیر نقدی مختلفی نیز باشد، اما اگر اموال تاجر نتوانند بدهی‌های او را پوشش دهند و به‌عبارتی بدهی‌ها بسیار بیشتر از اموال فرد باشند، ورشکستگی رخ خواهد داد.
ورشکستگی به چند دلیل اتفاق می‌افتد و عواقب مختلفی نیز در پی دارد که در ادامه این مطلب به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
انواع ورشکستگی
ورشکستگی انواع مختلفی دارد و به دلایل مختلفی رخ می‌دهد، که به‌صورت قانونی ۳ نوع ورشکستگی تعیین شده که در ادامه به بررسی هر کدام خواهیم پرداخت.
ورشکستگی عادی
در اغلب موارد، ورشکستگی به دلایل مختلفی هم‌چون شرایط بد و ناپایدار اقتصادی، برنامه ریزی نادرست کشورها و یا بحران‌های مختلف، اتفاق می‌افتد. در این موارد، تاجر یا شرکت تجاری، تمام فعالیت‌های تجاری را به‌خوبی انجام می‌دهند، هیچ‌گونه کار اشتباهی انجام نداده و با بررسی‌های کامل، گام‌های بعدی خود را در دنیای تجارت برمی‌دارند. اما در عین حال، اتفاقات بسیار متغیر و متنوعی نیز وجود دارد که خارج از اراده تاجر بوده و می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در این فرآیند بگذارد. در این حالت، ممکن است به دلیل وقوع تحریم‌های اقتصادی و یا تغییرات غیر قابل پیش‌بینی بازار، تاجر سرمایه خود را از دست بدهد و نتواند بدهی‌های خود را پرداخت کند و بدین شکل ورشکستگی عادی رخ خواهد داد.
این نوع ورشکستگی، بدون دخالت تاجر اتفاق می‌افتد و در این موقعیت، تاجر باید ظرف ۳ روز به دفتر دادگاه عمومی مراجعه کند و تمام اسناد و مدارک، صورت‌حساب‌های دارایی‌های فعلی و البته دفاتر تجاری خود را همراه برده و در آن دادگاه ارائه دهد. در این صورت و اگر خود فرد برای اعلام ورشکستگی اقدام کند، قانون حمایت‌های مختلفی را برای او در نظر می‌گیرد.
البته باید بدانید که در برخی موارد، ورشکستگی یک عامل انسانی دارد که معمولا خود تاجر است و به‌عنوان ورشکستگی به تقصیر شناخته می‌شود که در بخش بعدی به بررسی آن خواهیم پرداخت.
ورشکستگی به تقصیر
در این نوع ورشکستگی، تاجر مقصر است و با انجام اشتباهات محاسباتی یا عملکرد نادرست، تاجر یا شرکت تجاری ورشکسته شده و قادر به اجرای تعهدات مالی خود نیست. در ماده‌های ۵۴۱ و ۵۴۲ قانون تجارت، مواردی را تعیین کرده‌اند که انجام آن‌ها موجب ورشکستگی به تقصیر خواهد شد. در صورت وقوع موارد زیر، نوع ورشکستگی تاجر، ورشکستگی به تقصیر خواهد بود:
در صورتی که تاجر مخارج عادی و روزمره خانوادگی خود را مدیریت نکند و این مخارج از میزان درآمد او بیشتر باشد؛
تاجر یا شرکت تجاری سرمایه خود را در جایی سرمایه‌گذاری کرده باشد که کسب سود از آن، به شرایط بسیار خاصی بستگی داشته و در عرف تجارت موهوم باشد؛
در صورتی که تاجر برای به تاخیر انداختن ورشکستگی خود، معامله نادرستی انجام دهد و مثلا کمتر یا بالاتر از قیمت عرف، خرید یا فروشی انجام داده باشد یا وسایل ناکارآمدی را استفاده کرده که ورشکستگی خود را به تعویق بیندازد؛
اگر پس از تاریخ توقف پرداخت بدهی‌ها، یکی از طلبکاران را ترجیح داده و پول او را پرداخت کرده باشد.
در تمام این موارد، ورشکستگی تاجر یا شرکت تجاری، ورشکستگی به تقصیر خواهد بود. علاوه بر این موارد، در ماده ۵۴۲ قانون تجارت، چند شرایط دیگر نیز تعیین شده که در صورت وقوع آن‌ها، ورشکستگی به تقصیر خواهد بود. این شرایط شامل موارد زیر است:
در صورتی که تاجر به حساب دیگری و بدون دریافت هیچ‌گونه مبلغی، تعهدی کند که نسبت به وضع مالی فعلی او، غیر قابل انجام باشد؛
اگر عملیات تجاری او متوقف شده باشد، اما او عملیات تجاری خود را ادامه داده و مطابق ماده ۴۱۳ قانون رفتار نکرده باشد؛
اگر از ابتدای شروع تجارت خود، دفاتر او ناقص و بدون ترتیب باشند و یا در صورت دارایی، وضعیت حقوقی خود را به‌درستی مشخص نکرده باشد. البته در این مورد تنها در صورتی ورشکستگی به تقصیر خواهد بود که تاجر از انجام این کارها، قصد تقلب و فریب‌کاری نداشته باشد و این موضوع برای دادگاه ثابت شود.
در تمام این موارد، وقوع ورشکستگی تقصیر خود تاجر یا شرکت تجاری است و به همین دلیل آن را ورشکستگی به تقصیر می‌نامند. ورشکستگی به تقصیر یک جرم است، هرچند مجرم قصد انجام آن را نداشته و بدون داشتن اطلاعات کافی، این اتفاق رخ داده باشد. بنابراین از سوی قانون یک مجازات اختصاصی نیز برای آن تعیین شده است و در صورتی که ورشکستگی به تقصیر تاجر اثبات شود، از ۶ ماه تا ۳ سال حبس برای او صادر خواهد شد.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
ورشکستگی به تقلب
در بخش پیشین ورشکستگی به تقصیر را بررسی کردیم که تاجر یا شرکت تجاری به‌صورت سهوی و با انجام چند اشتباه غیر عمدی، ورشکسته می‌شوند که حتی در این حالت نیز مجرم شناخته شده و محکومیت خاصی را باید بگذارنند. اما نوع دیگری از ورشکستگی وجود دارد که ورشکستگی به تقلب نام دارد و همان‌گونه که از نام آن عیان است، تاجر یا شرکت تجاری، به دروغ خود را ورشکسته معرفی می‌کنند. در ماده ۵۴۹ قانون تجارت، حالت‌های مشخصی ذکر شده که اگر تاجر این کارها را انجام دهد و انجام این موارد اثبات شود، ورشکستگی به تقلب او اثبات خواهد شد. در ادامه، این موارد را با هم می‌بینیم.
اگر تاجر ورشکسته، دفاتر تجاری خود را مفقود کند یا قسمتی از دارایی خود را مخفی کرده و یا با استفاده از انواع معامله‌های دروغین، بخشی از اموال خود را از بین ببرد و البته اگر تاجر ورشکسته خود را بیش از آنچه در واقعیت است، مدیون نشان دهد و بدهی‌های خود را به‌صورت دروغین افزایش دهد، ورشکسته به تقلب خواهد بود.
در صورتی که انجام این کارها در دادگاه اثبات شود و ورشکستگی به تقلب انجام شده باشد، تاجر محکوم شده و از یک سال تا ۵ سال حبس در انتظار او خواهد بود.
ورشکستگی به این ۳ حالت ممکن است رخ دهد و عواقب ناخوشایند زیادی برای تاجر خواهد داشت. مواردی هم‌چون عدم امکان دخل و تصرف در اموال خود، باطل‌شدن تمام معاملات قبلی، عدم امکان انجام‌دادن برخی امور سیاسی و اجتماعی، سلب اعتبار تاجر در امور اقصادی و چندین مورد دیگر، همه از عواقب ورشکستگی خواهند بود. البته قوانین حمایتی مختلفی نیز برای تاجران ورشکسته در نظر گرفته شده که در ادامه، این حمایت‌ها را به‌اختصار بررسی خواهیم کرد.
حمایت‌های قانونی تاجر ورشکسته
تاجر در صورت ورشکسته‌شدن، باید در اسرع وقت این موضوع را به اطلاع دادگاه برساند و با ارائه دفاتر تجاری خود همراه با تمام اسناد و مدارک مرتبط، این موضوع را به‌صورت قانونی اطلاع‌رسانی کند. در این صورت، دادگاه حمایت‌های مختلفی از تاجر ورشکسته انجام خواهد داد. برای مثال در این حالت، حکم جلب برای شخص صادر نمی‌شود و شخصی به‌عنوان مدیر تصفیه برای تاجر تعیین خواهد شد که وظیفه اصلی او، تعیین تکلیف اموال تاجر خواهد بود.
هر قدر که ورشکستگی سریع‌تر اعلام شود، ضررها و بدهی‌های کمتری برای تاجر و شرکت تجاری تعیین خواهد شد و البته اعلام ورشکستگی از سوی خود تاجر یا شرکت تجاری، به‌عنوان یک نکته مثبت در نظر گرفته شده و آثار مثبتی نیز برای تاجر در پی خواهد داشت.
جمع‌بندی انواع ورشکستگی
ورشکستگی یک بخش ناخوشایند اما محتمل در انواع معامله‌های تجاری است و به همین خاطر قوانین خاصی نیز در قانون تجارت برای آن تعیین شده است. ورشکستگی ۳ حالت کلی دارد، ممکن است ورشکستگی عادی باشد یا ورشکستگی به تقصیر و در حالت بدتر ورشکستگی به تقلب. ۲ مورد آخر از سوی قانون‌گذار، جرم شمرده شده و مجازات خاصی نیز برای آن‌ها تعیین شده است. نکته مهمی که در رابطه با ورشکستگی باید بدانید این است که اعلام زودهنگام آن از سوی خود تاجر، قوانین حمایتی خاصی را برای او ایجاد خواهد کرد و حتی در میزان مجازات او نیز تاثیر خواهد گذاشت. اگر فرد خود اعلام ورشکستگی نکند، سایر طلبکاران و یا دادستان می‌توانند این کار را انجام دهند و با ارائه مدارک و مستندات مشخصی، ورشکستگی فرد را اثبات نمایند. ورشکستگی یکی از اتفاقات احتمالی در دنیای تجارت است و اگر در این حوزه مشغول به کار هستید، بهتر است آن را به‌خوبی شناخته و با جزئیات آن کاملا آشنا باشید.
آثار و نتایج ورشکستگی
سوال مهمی که در انتهای این نوشتار ایجاد می‌شود این است که ورشکستگی چه آثار و نتایجی دارد و چرا اعلام ورشکستگی این چنین مهم است؟
باید بدانید که اعلام ورشکستگی، آثار و نتایج مختلفی خواهد داشت که در ادامه برخی از مهم‌ترین آن‌ها را به‌صورت کوتاه مرور خواهیم کرد. اولین اتفاق مهمی که در این راستا رخ می‌دهد این است که تاجر حق دخل و تصرف در اموال خود را از دست می‌دهد. تمام این اموال به دادگاه ارائه شده و قانون در رابطه با تمام آن‌ها تصمیم گیری می‌کند. اتفاق دیگری که در ادامه رخ خواهد داد این است که کلیه معاملات قبلی باطل خواهند شد و وجاهت قانونی خود را از دست می‌دهند.
تاجر ورشکسته علاوه بر تمام این موارد، از چندین حق و حقوق خود نیز محروم می‌شود؛ برای مثال از انجام برخی امور سیاسی و اجتماعی محروم خواهد شد و دیگر حق دخالت در دعاوی را هم نخواهد داشت. از سوی دیگر اعتبار تاجر از بین رفته و بازگشت به شغل سابق به‌سادگی امکان‌پذیر نخواهد بود. از دیگر آثار اعلام ورشکستگی این است که تاجر دیگر قادر به تعقیب بستانکاران نبوده و این کار تنها از طریق نماینده‌های قانونی انجام خواهد شد.
جمع‌بندی نهایی ورشکستگی
انجام فعالیت‌های تجاری همیشه با کسب سود همراه نیست و در برخی مواقع ممکن است ضررهای مختلفی نیز در پی داشته باشد. ورشکستگی یکی از اتفاقات احتمالی در دوره زندگی هر تاجر و شرکت تجاری است و به همین خاطر از سوی قانون برای آن شرایط خاصی تصویب شده که از ایجاد اختلافات بزرگ‌تر جلوگیری شود. با توجه به قانون ورشکستگی شرکت ها می‌توان گفت اگر فرد یا شرکت تجاری، اعلام ورشکستگی کند، مدیریت اموال به مراجع ذی‌صلاح محول شده و بدهی‌ها پرداخت می‌شوند.
هر چند اعلام ورشکستگی برای اغلب تجار بسیار سخت و ناخوشایند است و به همین خاطر بخش بزرگی از این افراد، تلاش می‌کنند این موضوع را پنهان کرده و بدهی‌های خود را به روش‌های مختلفی پرداخت کنند. با این وجود روش اعاده حیثیت برای تجار وجود دارد که می‌توانند پس از گذشت مدت زمانی از ورشکستگی، اعاده حیثیت کرده و اعتبار خود را بازگردانند. در انتها امیدواریم که با انواع ورشکستگی در قانون تجارت و جزییات آن آشنا شده باشید.
با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.
دیدگاه