طوفان فکری چیست و چطور می‌توان از آن برای خلق ایده استفاده کرد؟
- طوفان فکری چیست؟
- دلایل استفاده از طوفان فکری
- طوفان فکری فردی
- طوفان فکری گروهی
- مراحل اجرای جلسه طوفان فکری
- تکنیک‌های طوفان فکری
آیا تا به حال از «طوفان فکری» یا بارش فکری (Brainstorming) برای حل مشکلات استفاده کرده‌اید؟ حتی اگر متوجه آن نشده باشید، قطعا حداقل یک بار از آن استفاده کرده‌اید. ده‌ها سال است که مردم از طوفان فکری یا طوفان مغزی برای تولید ایده‌ها بهره می‌برند و با استفاده از تفکر خلاق راه‌های بسیاری برای حل مشکلات به وجود می‌آورند. با وجود این، باید به‌درستی از طوفان ذهنی استفاده کنیم تا کاملا مؤثر باشد.
در این مطلب، درمی‌یابیم که طوفان فکری چیست، چرا مفید است و چگونه می‌توان بهترین نتیجه را از تکنیک طوفان فکری گرفت و درنهایت ۱۶ تمرین وروش طوفان فکری که به شما در تقویت مهارت حل مسئله کمک می‌کنند، به‌ترتیب پیچیدگی توضیح داده می‌شوند.
جدیدترین فرصت‌های شغلی شرکت‌های معتبر را در صفحه آگهی استخدام ببینید.
طوفان فکری چیست؟
الکس اوسبورن (Alex Osborn)، مدیر اجرایی تبلیغات مادیسون (Madison Avenue)، رویکرد اصلی طوفان فکری را توسعه داد و آن را در سال ۱۹۵۳ در کتاب خود با عنوان «تخیل کاربردی» (Applied Imagination)، منتشر کرد. از آن زمان، محققان تکنیک‌های اصلی او را گسترش دادند.
آنچه که توضیح می‌دهیم، رویکرد گسترش‌یافته محققان است و کاملا با رویکرد اوسبورن فرق دارد.
طوفان فکری یکی از روش‌های تفکر خلاق برای حل مسئله است که رویکرد غیررسمی و آرامی را با تفکر چندجانبه ترکیب می‌کند و به افراد انگیزه می‌دهد تا با افکار و ایده‌هایی که در ابتدا ممکن است کمی عجیب به‌نظر برسند، سازگار شوند؛ برخی از این ایده‌ها ممکن است به راه‌حل‌های اصلی و خلاقانه‌ای برای یک مسئله تبدیل شوند؛ در حالی که برخی دیگر، حتی می‌توانند ایدههای بیشتری را برانگیزند. این روش با خارج‌کردن افراد از چارچوب‌ها و روش‌های معمول فکری‌شان، به آنها در حل مسئله های پیچیده کمک می‌کند.
افراد در طول جلسات طوفان فکری، باید از انتقادکردن ایده‌ها یا پاداش‌دادن به آنها خودداری کنند، زیرا هدف اصلی طوفان مغزی، تلاش برای ایجاد فرصت‌های جدید و ازبین‌بردن فرضیات غلط است. داوری و تجزیهوتحلیل در این مرحله، مانع از خلق ایدههای مختلف می‌شود و خلاقیت را محدود می‌کند.
ایده‌ها را در پایان جلسه طوفان مغزی ارزیابی کنید. پایان جلسه زمان مناسبی برای کشف راه‌حل‌های بیشتر با استفاده از رویکردهای متعارف است. حال که متوجه شدید طوفان فکری چیست، در ادامه دلایل استفاده از طوفان ذهنی را توضیح خواهیم داد.
دلایل استفاده از طوفان فکری
حل مسائل به‌طور جمعی، معمولا توسط رفتارهای نادرست گروهی تضعیف می‌شود؛ در حالی که شروع به کار با یک فرایند ساختار‌یافته و تحلیلی، می‌تواند گروه را به‌سمت خلق ایدههای کاربردی و غیرقابل‌تصور سوق دهد.
از طرف دیگر طوفان فکری با فراهم‌کردن محیطی آزاد، همه افراد را به مشارکت تشویق می‌کند. در جلسات طوفان ذهنی، از ایدههای عجیب‌‌وغریب استقبال می‌شود، تمام ایده‌ها برای همه افراد ارزشمند هستند، همه شرکت‌کنندگان تشویق می‌شوند که به‌طور کامل در طوفان مغزی مشارکت کنند و افراد در توسعه مجموعه‌ای غنی از راه‌حل‌های خلاقانه، به یکدیگر کمک می‌کنند.
طوفان فکری باعث می‌شود که افراد، تجارب مختلفشان را با دیگران به اشتراک بگذارند. طوفان مغزی باعث افزایش غنای ایدههای کشف‌شده می‌شود؛ یعنی اغلب می‌توانید راه‌حل‌های بهتری برای مشکلاتی که با آن روبه‌رو هستید، پیدا کنید.
همچنین این جلسات به شما کمک می‌کنند تا از راه‌حل‌های انتخاب‌شده اعضای تیم استفاده کنید و اگر افراد درگیر توسعه ایده خود باشند، احتمالا بیشتر به آن متعهد خواهند بود؛ علاوه بر این، چون طوفان فکری فعالیت سرگرم‌کننده‌ای نیز هست، به اعضای تیم کمک می‌کند تا با اشخاص دیگر تعامل کنند، زیرا آنها در یک محیط مؤثر و باارزش، با هم مشکلات را حل می‌کنند.
اگرچه طوفان مغزی می‌تواند بسیار مؤثر باشد، مهم است که با ذهن باز و بدون حس قضاوت‌گری به آن نزدیک شوید؛ اگر این کار را نکنید، بقیه افراد به هم می‌ریزند، تعداد و کیفیت ایده‌ها در طوفان ذهنی پایین می‌آید و روحیه گروه خراب می‌شود. تا به اینجای مطلب دریافتید که طوفان فکری چیست و چرا باید از آن استفاده کنیم؟ در ادامه انواع روش طوفان فکری را بررسی خواهیم کرد.
طوفان فکری فردی
در حالی که طوفان فکری گروهی، اغلب در خلق ایده جهت حل مسئله مؤثر است، مطالعات متعددی نشان داده‌اند که طوفان مغزی فردی، ایدههای بیشتر و بهتری نسبت به طوفان فکری گروهی ایجاد می‌کند.
این امر می‌تواند به این دلیل باشد که همه افراد گروه، همیشه قوانین جلسات طوفان فکری را رعایت نمی‌کنند و ممکن است رفتارهای نامتعارف نیز از اعضا سر بزند. شاید افراد توجه زیادی به ایدههای دیگران نشان دهند و خودشان ایده‌ای را خلق نکنند یا وقتی منتظر نوبت برای صحبت کردن هستند، ایده خود را فراموش کنند.
وقتی به‌تنهایی طوفان فکری را انجام می‌دهید، به نگرانی درمورد سؤالات شخصی یا نظرات دیگران نیازی نیست و می‌توانید آزادتر و خلاق‌تر باشید؛ به‌عنوان مثال، ممکن است دریابید که وقتی ایده‌ای را که نمی‌خواستید در گروه مطرح کنید، به‌تنهایی کشف می‌کنید، به ایده مهمی تبدیل می‌شود.
با وجود این، ممکن است در هنگام طوفان مغزی فردی، ایدههای خود را گسترش ندهید؛ زیرا شما تجربه وسیع اعضای گروه را ندارید.
نکته: برای بیشترین استفاده از جلسه طوفان فکری فردی، مکان راحتی را برای نشستن و فکرکردن انتخاب کنید. مواردی را که باعث به‌هم‌خوردن تمرکزتان می‌شود، به حداقل برسانید تا بتوانید روی مسئله موردنظر تمرکز کنید. می‌توانید برای رعایت ترتیب و توسعه ایده‌ها، از «نقشه ذهنی» استفاده کنید.
طوفان فکری فردی در مواقعی که شما نیاز به حل یک مشکل ساده دارید، می‌خواهید لیستی از ایده‌ها را ایجاد کنید یا روی یک موضوع گسترده تمرکز کنید، مؤثر است. طوفان فکری گروهی اغلب برای حل مشکلات پیچیده مؤثرتر است. پس از این که متوجه شدید طوفان فکری چیست و با نوع فردی آن نیزآشنا شدید باید با نوع گروهی آن نیز آشنا شوید.
طوفان فکری گروهی
در جلسات گروهی طوفان فکری، می‌توانید از تجربه و خلاقیت اعضای تیم استفاده کنید. وقتی که یک عضو ایده‌ای را مطرح می‌کند، خلاقیت و تجربه عضو دیگر می‌تواند این ایده را به مرحله بعدی ببرد؛ در کل با طوفان مغزی گروهی، می‌توانید ایدههای عمیق‌تری را خلق کنید.
یکی دیگر از مزایای طوفان فکری گروهی، این است که به همه کمک می‌کند تا احساس کنند که در پیداکردن راه‌حل کمک کرده‌اند و به افراد یادآوری می‌کند که دیگران ایدههای خلاقانه‌ای برای ارائه دارند؛ طوفان ذهنی گروهی سرگرم‌کننده نیز هست، بنابراین می‌تواند برای تیم‌سازی مفید باشد.
طوفان فکری گروهی می‌تواند برای بعضی از افراد، فعالیت پرریسکی باشد. به‌نظر می‌رسد که پیشنهادات غیرمعمول در نگاه اول فاقد ارزش هستند. اگر چنین شد، باید جلسات را با استواری و تحکم بیشتری برگزار کنید تا گروه این ایده‌ها را کوچک نشمارد و خلاقیت را از بین نبرد.
در صورت امکان، شرکت‌کنندگان در طوفان مغزی باید از طیف گسترده‌ای از رشته‌ها باشند. این کار باعث تنوع تجارب و خلاقانه‌ترشدن جلسات می‌شود. با این حال، این گروه را مانند سایر گروه‌های کاری نباید بزرگ کنید، معمولا گروه‌های ۵ تا ۷ نفر مؤثر هستند.
مراحل اجرای جلسه طوفان فکری
در این مطلب دریافتید که طوفان فکری چیست، شما اغلب با تلفیق طوفان فکری فردی و گروهی و مدیریت فرایندها مطابق با قوانین ذکرشده، می‌توانید بهترین نتیجه را کسب کنید؛ مثلا می‌توانید در طوفان مغزی افراد را تشویق کنید که بی‌وقفه روی ایده خود تمرکز کنند؛ با این کار می‌توانید تعداد ایدههای خلق‌شده را به حداکثر برسانید و احساس پیوند تیمی حاصل کار تیمی را که در یک جلسه خوب طوفان ذهنی رخ می‌دهد، تجربه کنید.
برای اجرای مؤثر جلسه طوفان فکری گروهی، مراحل زیر را دنبال کنید:
گروه را آماده کنید
ابتدا برای شروع یک جلسه طوفان فکری یک محیط مناسب برای جلسه تعیین کنید. از کافی‌بودن نور اتاق مطمئن شوید و ابزارها، منابع و وسایل پذیرایی موردنیاز را آماده کنید.
تیم شما برای حل مشکل به کمک طوفان مغزی، تا چه اندازه اطلاعات یا آمادگی لازم را دارد؟ به یاد داشته باشید که آمادگی مهم است، اما اگر بیش از حد باشد، می‌تواند ماهیت آزمایشی جلسه را محدود کند یا حتی از بین ببرد.
مسئله را تعریف کنید
مسئله‌ای را که می‌خواهید با طوفان مغزی حل کنید، به‌طور واضح تعریف کنید و معیارها را مشخص کنید. این نکته را روشن کنید که هدف این جلسه، خلق هرچه‌بیشتر ایده‌ها است.
در ابتدای جلسه طوفان ذهنی، به افراد کم‌حرف بگویید که ایدههای خود را تا حد امکان بنویسند، سپس بخواهید که آنها را به اشتراک بگذارند، در حالی که به همه فرصتی عادلانه برای مشارکت می‌دهید.
بحث را هدایت کنید
وقتی همه ایدههای خود را به اشتراک گذاشتند، یک بحث گروهی را برای گسترش ایدههای افراد دیگر شروع کنید و از آنها برای خلق ایدههای جدید استفاده کنید. تکیه بر ایدههای دیگران، یکی از مهمترین جنبه‌های طوفان فکری گروهی است.
همه افراد، به‌ویژه افراد کم‌حرف‌تر را در طوفان مغزی به مشارکت و توسعه ایده‌ها تشویق کنید و آنها را از انتقاد ایده‌ها منصرف کنید.
اگر شما به‌عنوان مجری گروه ایده‌ای دارید، باید آن را با بقیه در میان بگذارید، اما بیشتر وقت و انرژی خود را صرف حمایت از تیم و هدایت بحث کنید. هر بار فقط به یک موضوع بپردازید و اگر افراد از بحث خارج شدند، آنها را دوباره به موضوع اصلی بازگردانید.
به یاد داشته باشید که هنگام طوفان فکری، باید به افراد اجازه سرگرم‌شدن بدهید. از خلاقیت افراد استقبال کنید و تیم را به ایجاد ایدههای بیشتر تشویق کنید؛ چه ایده‌هایی که اجرایی هستند و چه ایده‌هایی که عملی نیستند. برای تولید ایدههای غیرمنتظره در طوفان ذهنی، از آزمایش‌های فکری مثل « آزمایش انگیزشی» یا «آزمایش داده تصادفی» استفاده کنید.
رشته فکری مشخصی را طولانی‌مدت دنبال نکنید. مطمئن شوید که تعداد خوبی از ایدههای مختلف را خلق و ایدههای افراد را با جزئیاتشان بررسی می‌کنید. اگر عضوی از تیم برای کشف یک ایده به بررسی دقیق نیاز دارد، به او اجازه دهید تا این کار را انجام دهد.
اگر قرار است جلسه طوفان فکری مدت زمان زیادی طول بکشد، زمان‌هایی را برای استراحت در نظر بگیرید تا افراد بتوانند تمرکز خود را حفظ کنند.
اقدام کنید
بعد از جلسه طوفان فکری فردی یا گروهی، ایدههای زیادی به دست خواهید آورد. اگرچه ممکن است پیداکردن بهترین ایده‌ها برای یافتن بهترین راه‌حل‌ها دشوار به نظر برسد، تجزیهوتحلیل آنها گام مهم بعدی درطوفان مغزی است و می‌توانید از چند ابزار برای این کار استفاده کنید.
برای سازماندهی ایده‌ها و یافتن درون‌مایه مشترک، می‌توانید از «نمودار وابستگی» استفاده کنید.
«ماتریس تحلیلی تصمیم گیری» و «تجزیهوتحلیل مقایسه زوجی» به شما کمک می‌کند تا بین گزینه‌های مختلف انتخاب کنید؛ همچنین می‌توانید از تکنیک «۶ کلاه تفکر» استفاده کنید تا ایده‌ها را از دیدگاه‌های مختلف بررسی کنید. «شمارش اصلاح‌شده بوردا» و «چند آرایی» هم می‌تواند به افراد شما کمک کند تا به‌عنوان یک تیم، بین گزینه‌ها انتخاب درستی کنید، به‌خصوص وقتی که اختلاف بین گزینه‌ها، کاملا ذهنی است.
تکنیک طوفان فکری
- فیلم‌نامه مصور (Storyboarding)
- نقشه ذهنی (Mind Mapping)
- تصویرسازی گروهی (Group Sketching)
- انباشت کلمات (Word Banking)
- تکنیک اسکمپر (S.C.A.M.P.E.R.)
- تحلیل اس‌دبلیواوتی (S.W.O.T. Analysis)
- ۶ کلاه تفکر (Six Thinking Hats)
- پیش‌نویسی اولیه (Zero Draft)
- طوفان فکری آنلاین (Brain Netting)
- به‌چالش‌کشیدن پیش‌فرض‌ها (Questioning Assumptions)
- خیال‌پردازی (Wishing)
- من دیگر/ قهرمان (Alter-Egos / Heroes)
- پیوندهای اجباری (Forced Connections)
- طوفان فکری معکوس (Reverse Brainstorming)
- ذهن‌نویسی (Brain-Writing)
- ۳ صندلی دیزنی
فعالیت‌های ترسیمی
۱. فیلم‌نامه مصور
پس از این که متوجه شدید طوفان فکری چیست، باید با انواع روش و تکنیک طوفان فکری نیز آشنا شوید. اگر می‌خواهید فرایندی را طراحی کنید، فیلم‌نامه مصور به‌عنوان یک تکنیک طوفان ذهنی می‌تواند به شما نشان دهد که درک جمعی از مسئله، کجا با راه‌حل پیشنهادی سازگار و کجا با آن در تعارض است و کدام قسمت به تفکر یا تحقیق بیشتری نیاز دارد. با ساخت داستانی بصری برای بررسی دقیق مسئله موجود به‌عنوان یک روایت، اعضای گروه می‌توانند با هدف پیداکردن راه‌حل، نحوه تعامل و ارتباط ایده‌ها را کشف کنند.
استفاده از کاغذ یادداشت چسب‌دار، کمک بسیاری به اجرای این روش طوفان فکری می‌کند. از اعضای گروه خود بخواهید تا هریک از ایدههای خود را روی یک کاغذ یادداشت برداری کنید؛ در این طوفان مغزی لازم نیست کل توضیحات مربوط به ایده نوشته شود، فقط عنوان آن کافی است. با نصب یادداشت‌ها، تصاویر، اطلاعات کاربران و موارد مشابه روی تخته، می‌توانید متوجه روابط جدید بین مؤلفه‌های مختلف شوید.
برای اجرای این تکنیک طوفان فکری وقتی تعداد یادداشت‌های چسب‌دار به حد قابل‌قبولی رسید، آنقدر آنها را روی تخته جابه‌جا کنید تا به توالی دل‌خواه برسید: اول این، بعد آن. سازماندهی ایده‌ها در قالب یک توالی پیوسته، به شما کمک می‌کند تا متوجه ارتباطات جدید شده و موارد نامربوط و ناسازگار با هدف نهایی را حذف کنید.
۲. نقشه ذهنی
این روزها نقشه ذهنی اصطلاحی رایج است. در واقع نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های متعددی وجود دارند که قالب‌های آماده نقشه ذهنی را در اختیار شما می‌گذارند تا بتوانید داده‌های جلسه طوفان فکری خود را بهتر سازماندهی کنید.
برای ایجاد نقشه ذهنی با هدف توسعه خلاقیت در طوفان مغزی، تکلیف یا مسئله موردنظر خود را در مرکز صفحه یا تخته قرار دهید (می‌توانید این کار را با کامپیوترتان انجام دهید، اما کار با تخته‌سفید ایدئال‌تر است).
سپس دور مسئله اصلی را با اصطلاحاتی پر کنید که به درک بیشتر آن کمک می‌کنند. برای مثال، اگر مسئله شما بازدید پایین وب‌سایت است، می‌توانید عباراتی مانند «بازدید ارگانیک»، «محتوای قابل‌اعتماد»، «سئو» و «استراتژی ویدئویی» را به اطراف آن اضافه کنید.
وقتی اولین لایه نقشه ذهنی در این روش طوفان فکری کامل شد، لایه دوم را به هریک از نیازها اختصاص داده و چگونگی حل آنها را توضیح دهید. برای مثال می‌توانید عباراتی مثل «دسته‌های موضوعی»، «استراتژی‌های اختصاصی سئو» و «آموزش‌های ویدئو مارکتینگ» را به اطراف مشکل «سئو» اضافه کنید.
افزودن لایه‌ها به نقشه ذهنی را تا جایی ادامه دهید که حس کنید مسئله اصلی را به‌اندازه کافی به موارد مدیریت‌پذیری خُرد کرده‌اید. این روشی عالی برای حل مسئله است با تکنیک طوفان فکری است که راه‌حل‌های خلاقانه‌ای را برای هر نوع مشکلی، حتی خسته‌کننده، به همراه دارد.
۳. تصویرسازی گروهی
روش طوفان فکری بعدی تصویر سازی گروهی است گر هنرمند یا طراح نیستید نیز می‌توانید از تصویرسازی استفاده کنید. با فکرکردن به‌صورت تصویری، ایده‌هایی به ذهن شما می‌رسد که نوشتن و بحث‌کردن، به آنها اجازه بروز نمی‌دهند. تصویرسازی گروهی در طوفان مغزی، مشابه ذهن‌نویسی، نیازمند مشارکت اعضای گروه در گسترش ایدههای یکدیگر است.
در این تکنیک طوفان فکری هریک از اعضای گروه باید طرحی را رسم کند که مستقیم با مفهوم، ایده یا موضوع مورد‌بررسی مرتبط باشد؛ سپس هر طرح در اختیار فرد دیگری در گروه قرار می‌گیرد و از او خواسته می‌شود تا طرح مربوطی را به آن اضافه کند؛ این کار بارها تکرار می‌شود. در انتها، تصویر نهایی با هدف کشف ارتباطاتی که اعضا به‌تنهایی موفق به تشخیص آنها نشده‌اند، بررسی و درباره آن بحث می‌شود. تا به اینجای مطلب دریافتید طوفان فکری چیست و با چندین روش طوفان فکری نیز آشنا شدیم، در ادامه دیگر روش‌های طوفان ذهنی را نیز بررسی خواهیم کرد.
تکنیک‌های دسته‌بندی ایده‌ها
۴. انباشت کلمات
تکنیک بعدی طوفان مغزی، دسته بندی ایده‌ها است. باید فکر کنید که «انباشت کلمات»، اصطلاحی پر‌زرق‌و‌برق برای «تداعی واژه‌ها» است؛ درست است، اما در جلسات انباشت، کار پیچیده‌تری با واژه‌ها انجام می‌دهید.
در یادآوری کلمات، اغلب روی یک جفت واژه تمرکز می‌کنیم، اما در انباشت کلمات، شما باید دسته‌های بزرگی از واژه‌ها را تشکیل دهید که موضوعات یا مباحث محدودی را توصیف می‌کنند. اجرای انباشت کلمات در محیط کار، به شما کمک می‌کند تا یک پروژه را به بخش‌های مدیریت پذیری تقسیم کنید؛ کاری که نقشه ذهنی نیز انجام می‌دهد.
در این روش طوفان فکری وقتی کار شما با انباشت کلمات تمام شد، می‌توانید به عقب برگشته و بین اصطلاحات موجود در آن ارتباط برقرار کنید؛ سپس می‌توانید از این ارتباطات برای ساخت ایده‌هایی استفاده کنید که مطمئن هستید مهمترین خصوصیات لازم را برای پروژه مدنظر دارند.
۵. تکنیک اسکمپر در طوفان مغزی
تکنیک اسکمپر (S.C.A.M.P.E.R) به فرایندی گفته می‌شود که در آن، ایده‌ها از زوایای مختلفی آزمایش و بررسی می‌شوند و از این طریق توسعه و بهبود می‌یابند. هر حرف از معادل انگلیسی «اسکمپر» به شما یادآوری می‌کند که درباره مشکل یا پروژه موردنظر چه سوالی کنید.
- جایگزینی (Substitute): مثال: اگر جای X را با Y عوض کنیم، برای پروژه چه اتفاقی می‌افتد؟
- ترکیب (Combine): مثال: اگر X را با Y ترکیب کنیم، برای پروژه چه اتفاقی می‌افتد؟
- تطبیق (Adapt): مثال: برای سازگار‌کردن پروژه با زمینه دیگر، نیاز به چه تغییراتی است؟
- اصلاح (Modify): مثال: با اصلاح چه موردی می‌توانیم ارزش پروژه اضافه را بالا ببریم؟
- کاربرد دیگر (Put to another use): مثال: کاربردهای دیگر پروژه چیست؟
- حذف (Eliminate): مثال: با حذف چه چیزی می‌توانیم پروژه را ساده‌تر کنیم؟
- وارونه‌کردن (Reverse): مثال: چگونه می‌توانیم پروژه را برای کارایی بیشتر سازماندهی کنیم؟
تکنیک اسکمپر شما را مجبور می‌کند تا از دیدگاه‌های مختلفی به مسئله یا پروژه نگاه کنید؛ همچنین تمرین مؤثری برای روش طوفان فکری است.
۶. تحلیل S.W.O.T
کارآفرینان و صاحبان کسب‌و‌کارها دقیقا می‌دانند که تحلیل (S.W.O.T) چیست، همچنین تمرین خوبی برای تکنیک طوفان ذهنی است.
هرکدام از حروف S.W.O.T یادآور اصطلاحات نقاط قوت (Strengths)، نقاط ضعف (Weaknesses)، فرصت‌ها (Opportunities) و تهدیدها (Threats) است. هنگام تأسیس یک شرکت، این تکنیک نقطه شروع شما است که در هر کتاب راهنمایی یافت می‌شود.
اگرچه مؤسسان یک شرکت از ماتریس SWOT برای ساخت مدل کسب‌و‌کار خود استفاده می‌کنند، شما می‌توانید از آن برای سازماندهی بهتر ایده‌ها در طوفان مغزی بهره بگیرید.
البته پیچیدگی تحلیل «اس‌دبلیواوتی» در روش طوفان فکری کمتر است و می‌تواند جدول ساده‌ای با ۴ ستون باشد که در جلسات روی تخته می‌کشید؛ برای مثال وقتی به طراحی لوگوی جدید فکر می‌کنید، از خود بپرسید که چه خصوصیتی را در لوگوی فعلی بیشتر از همه دوست دارید (نقاط قوت)؟ چه خصوصیتی را در لوگوی فعلی دوست ندارید (نقاط ضعف)؟ کدام ویژگی باید در آن پررنگ‌تر شود (فرصت‌ها)؟ لوگوی نهایی باید شبیه به لوگوی کدام شرکت نشود(تهدیدها)؟
۷. ۶ کلاه تفکر
تمرین‌ها و روش‌های زیادی برای تقویت مهارت حل مسئله با تکنیک طوفان فکری وجود دارند که به افراد اجازه می‌دهند تا خود را به‌جای دیگران بگذارند. این روش به‌خصوص را برای اولین بار ادوارد د بونو (Edward de Bono)، نویسنده و روان‌شناس، در کتاب «۶ کلاه تفکر» (Six Thinking Hats)، در سال ۱۹۸۵ میلادی معرفی کرد.
| کلاه | نقش | تمرکز |
| آبی | منطقی | واقعیات |
| زرد | خوش‌بین | ارزش‌ها و منافع |
| مشکی | وکیل‌مدافع شیطان | خطرها و سختی‌ها |
| قرمز | احساسی | احساسات و شهودها |
| سبز | خلاق | فرصت‌ها و ایدههای جدید |
| بنفش | مدیر | نظارت بر اجرای قوانین ۶ کلاه |
هنگام بررسی هر مسئله یا پروژه‌‌ای، از اعضای گروه بخواهید تا در طول بحث و طوفان مغزی، یکی از این کلاه‌ها را بپوشند. هر کلاه نماینده اولویت‌ها و دیدگاه‌های خاصی است که به شما کمک می‌کند بحث را متمرکز نگاه داشته و از زوایای مختلفی به مسئله بنگرید.
برای مثال، اگر کلاه «وکیل‌مدافع شیطان» را پوشیده‌اید، وظیفه شما این است که محدودیت‌ها و چالش‌های پروژه را پیدا کنید. شاید ابتدا و تا وقتی که بتوانید خود را با نقش وفق دهید، داشتن چنین طرز فکری سخت به نظر برسد، اما این شیوه از روش طوفان فکری به گروه کمک می‌کند تا پروژه یا ایده موردنظر را به‌خوبی بررسی کند.
تمرین‌ها و بازی‌های خلاقانه برای طوفان فکری
۸. پیش‌نویسی اولیه
پیش‌نویسی اولیه، نوعی تکنیک ایده‌پردازی است که اغلب نویسندگان از آن استفاده کرده‌اند و در واقع نوعی نگارش آزاد، ولی متمرکز است. این تکنیک طوفان فکری می‌تواند به افرادی که در حوزه بازاریابی مشغول‌اند، کمک کند تاایده‌های خود و آنچه که درباره پروژه جدید می‌دانند را روی کاغذ آورده و از این طریق بر اولین مراحل پروژه جدید متمرکز شوند.
در این بازی خلاقانه‌ی روش طوفان فکری ابتدا باید موضوع یا مبحث اصلی خود را انتخاب کنید:
- هر آنچه را که درباره موضوع می‌دانید، یادداشت کنید؛
- چیزهایی را که درباره موضوع باید بدانید یا می‌خواهید بدانید، یادداشت کنید؛
- درمورد اهمیت موضوع فکر کنید؛
- کارهایی را که می‌خواهید در این باره انجام دهید یا چیزهایی که می‌خواهید یادداشت کنید؛ این مرحله فرصتی برای مدون‌کردن ذهنیات شما است.
هدف از روش پیش‌نویسی اولیه در طوفان مغزی، آوردن همه ایده‌ها و تفکرات ذهنی مرتبط با موضوع روی کاغذ است؛ بنابراین اگر نتیجه پراکنده و آشفته به نظر رسید، نگران نشوید. هدف اصلی این روش طوفان فکری عبور از موانع اولیه‌ای است که اغلب افراد خلاق در مراحل ابتدایی پروژه با آن درگیرند.
۹. طوفان فکری آنلاین
کیفیت جلسات تمرین خلاقیت و ایدههای خلاقانه، با افزایش افراد حاضر در آن بیشتر می‌شود. متأسفانه، معمولا از کارمندان دورکار کمتر خواسته می‌شود تا در این جلسات شرکت کرده و سهم داشته باشند. طوفان فکری آنلاین، برقراری ارتباط آنلاین با کارمندان است؛ این روش به ما اجازه می‌دهد تا از نظرات و بازخوردهای بیشتری بهره‌مند شویم.
لازم نیست که روش طوفان ذهنی آنلاین، حتما از طریق جلسات تلفنی انجام شود. پلتفرم‌های پیام‌رسانی آنلاین، می‌توانند گزینه‌های مناسبی برای این نوع مقاصد باشند؛ آنها فضایی را برای طرح ایده‌ها و نظرات در قالب پیام فراهم می‌کنند. پس از مشخص‌شدن ایدههای نهایی، اعضا می‌توانند به پیشنهادات مورد‌علاقه خود رأی داده و بهترین ویژگی‌های چندین ایده را با هم ترکیب کنند.
۱۰. به‌چالش‌کشیدن پیش‌فرض‌ها
همه ما در این موارد پیش‌فرض‌های ذهنی داریم: اینکه چه چیزهایی امکان‌پذیر هستند و چه چیزهایی نه، دیگران چه خواسته‌هایی دارند و آیا فلان ایده کار می‌کند یا نه.
در این روش طوفان فکری باید لیستی از تمام پیش‌فرض‌های ممکن راجع به پروژه تحت‌بررسی تهیه کنید و همه موارد آن را به چالش بکشید. فرقی نمی‌کند که از نظر شما درست باشند یا غلط. انجام این کار در زمان‌های مختلف در طوفان مغزی، به شما کمک می‌کند تا جرقه ایدههای نو را در گروه بزنید و شکاف‌های اطلاعاتی را شناسایی کنید.
۱۱. خیال‌پردازی
این روش طوفان فکری، گروه شما را تشویق می‌کند تا به تصورات خود بیشتر اجازه پرواز بدهند. از اعضای گروه بخواهید تا به افراطی‌ترین، دورازدسترس‌ترین و انجام‌نشدنی‌ترین راه‌حل‌های ممکن فکر کنند. لیستی از چند مورد دریافتی تهیه کنید که به نظر شما بیشترین ارتباط را با موضوع دارند.
روی لیست تمرکز کرده و جزئیات ایده‌ها را به بحث بگذارید تا بتوانید به ایدههای واقع‌گرایانه‌تری در طوفان مغزی برسید. چه چیزی باعث شده تا آنها این‌قدر دورازدسترس به نظر برسند؟ چطور می‌توان آنها را اجرایی کرد؟ چه ویژگی از آنها را می‌توان با رویکرد دیگری ترکیب کرد؟ شما می‌توانید از بی‌پروا‌ترین ایده‌ها و آرزوهای اعضای گروهتان به راه‌حل واقع‌گرایانه و قابل‌اجرایی برسید.
۱۲. من دیگر/ قهرمان
در این بازی از سری بازی‌های طوفان مغزی باید از گروه خود بخواهید تا تصور کنند که اگر فرد مشهوری (خیالی یا واقعی)، رهبر گروه بود چطور برای حل مسئله اقدام می‌کرد. جالب به نظر می‌رسد. نه؟ برای مثال، مرد آهنین (Iron Man)، برای تثبیت موقعیت برند شما چه می‌کرد؟ یا استیو جابز برای ارتقای آخرین بسته ارتباطی شما چه اقدامی می‌کرد؟
در این روش طوفان فکری، شما می‌توانید فردی را تصور کنید که فکر می‌کنید خصوصیات لازم برای استخدام در شغل موردنظر را دارد و می‌تواند به گسترش دیدگاه شما کمک کند؛ یا کاملا برعکس، فردی را انتخاب کنید که می‌دانید هیچ تناسبی با شغل موردنظر ندارد و از طریق طوفان ذهنی به نامتعارف‌ترین ایدههای ممکن برسید.
۱۳. پیوندهای اجباری
تمرین پیوندهای اجباری باعث می‌شود که ایده‌هایی که برای مقاصد و نیازهای مختلف ارائه شده‌اند، برای ایجاد مفهوم جدیدی کنار هم قرار بگیرند. این نوع طرز تفکر را می‌توانید به‌راحتی در اطراف خود مشاهده کنید؛ برای مثال، در محصولاتی مانند ساعت‌مچی اپل (Apple watch)، گوشی‌های تلفن هوشمند یا حتی مبل‌های تختخواب‌شو.
برای اجرایی‌کردن این روش طوفان فکری، لیستی از گزینه‌های اتفاقی یا نامربوط تهیه کنید. از اعضای گروه بخواهید تا ۲ یا چند مورد را انتخاب کرده و سعی کنند آنها را به روش‌های مختلف به هم مرتبط کنند. این تکنیک طوفان مغزی می‌تواند منجر به نتایج احمقانه‌ای شود، اما در نهایت روش سودمندی برای قرار‌گرفتن در مسیر خلاقیت است.
۱۴. طوفان فکری معکوس
در برخی مؤسسات و ادارات دولتی، «امنیت داده» مهم و در اولویت است؛ آنقدر مهم که گاهی هکرهای خبره را برای هک‌کردن و یافتن نقاط ضعف خود استخدام می‌کنند.
این رویکرد معکوس در قبال امنیت (هک‌کردن مؤسسه خود)، یکی از بهترین روش‌های ممکن برای محافظت از امنیت سیستم‌ها در برابر هکرها است که الهام‌بخش تکنیک طوفان فکری معکوس است.
وقتی طوفان فکری را برعکس می‌کنید، در واقع به‌جای راه‌حل، مشکل ایجاد می‌کنید. چرا باید چنین کاری را انجام دهید؟ به‌وجودآوردن مشکل به شما کمک می‌کند تا بفهمید چه کارهایی را نباید انجام دهید؛ برای مثال، کارهایی که در تضاد با منافع پروژه است. می‌توانید فرض کنید که سیستم‌های شرکت خود را برای یافتن نقاط ضعف احتمالی، هک می‌کنید.
برای مثال، فرض کنید که می‌خواهید درباره محصول جدیدی اطلاع‌رسانی کنید. شما به‌عنوان بازاریاب، راه‌های زیادی برای پروموت‌کردن یا ترویج محصول خود دارید، اما نمی‌دانید از کجا شروع کنید یا چگونه از آنها بهره ببرید. در جلسه طوفان فکری معکوس، می‌توانید به نتایج زیر برسید:
- از اضافه‌کردن پیوندها یا لینک‌ها به صفحه خرید محصول، خودداری کنید؛
- درباره محصول توییت نکنید؛
- ویژگی‌های محصول خود را نقد کنید.
واضح است که همه این پیشنهادات، برای پروموت‌کردن محصول شما خیلی بد هستند، اما اگر برعکس این پیشنهادات را در نظر بگیرید، متوجه می‌شوید که ۳ نقطه شروع عالی برای کمپین پشتیبانی محصول موردنظر پیدا کرده‌اید: در مجموعه‌ای از پست‌های مختلف وب‌سایت، به محصول جدید لینک دهید؛ کمپینی در توییتر برای محصول بسازید و ویژگی‌های به‌خصوصی از محصول را پیدا کنید که مخاطبان به خواندن و شنیدنشان علاقه‌مندند.
۱۵. ذهن‌نویسی
در ذهن‌نویسی، اعضای گروه باید ایدههای احتمالی را برای حل مسئله مدنظر، روی یک تکه کاغذ بنویسند؛ سپس هر کاغذ را به نفر بعدی داده تا آن را بخواند و ایدههای خود را به آن اضافه کند. این فرایند آنقدر تکرار می‌شود تا همه اعضا حداقل یک بار ایده‌هایشان را به هر کاغذ اضافه کنند. در انتها این یادداشت‌ها جمع و برای بحث آماده می‌شوند.
مهمترین مزیت ذهن‌نویسی در طوفان ذهنی این است که با انجام آن، ایده‌ها و افکار همه اعضا بررسی می‌شود؛ در نتیجه فقط برون‌گراها و افراد با صدای بلند، سکان جلسه را به دست نمی‌گیرند و فرصت اظهار‌نظر برای همه و به‌میزان مساوی فراهم می‌شود.
۱۶. ۳ صندلی دیزنی
در این روش طوفان فکری، هدف ما تجزیهوتحلیل ایده‌ها از همه‌ی زوایای مختلف است؛ یعنی وقتی در حال توسعه و ایده‌پردازی هستید، روش «۳ صندلی» در طوفان فکری به شما امکان می‌دهد ۳ دیدگاه داشته‌باشید و درمورد دستیابی به پروژه تصمیم بگیرید.
در این روش طوفان ذهنی داشتن صندلی‌های واقعی بسیار توصیه می‌شود تا شرکت‌کنندگان بتوانند روی آنها بنشینند. به طور خاص، شما به یک صندلی برای «رؤیاپرداز»، یک صندلی مخصوص «واقع‌بین» و صندلی دیگری برای «منتقد» نیاز دارید. با هدف توسعه‌ی دیدگاه و با توجه به نقشی که توسط هر صندلی تعیین می‌شود، شما یا داوطلبان روی هریک از صندلی‌ها می‌نشینند. (این تمرین را می‌توانید به صورت گروهی نیز انجام دهید.)
- صندلی رؤیاپرداز: تمام افکار مثبت را درمورد پروژه، مفهوم یا ایده تعریف‌شده به اشتراک بگذارید. چرا باید این ایده حفظ شود؟ چه سودی دارد؟ وقتی نظر خود را تمام کردید، به صندلی بعدی بروید؛
- صندلی واقع‌بین: نوبت صندلی بعدی است. در این مرحله از طوفان فکری در دیزنی، باید بیشتر واقع‌بین باشید. هدف شما عملی‌تر بودن، فکر کردن درمورد بودجه، امکان‌سنجی، مواد موردنیاز و غیره است؛
- صندلی منتقد: در این‌جا تمام موارد گفته‌شده را زیر سؤال ببرید، به شرطی که به طور سازنده انجام شوند. خطرات توسعه‌ی ایده‌ها چیست؟ آیا واقعا ارزشش را دارد؟
به یاد داشته‌باشید که مانند هر روش ایده‌پردازی دیگری، هریک از همکاران باید ایده‌ها و نظرات دیگران را بپذیرند، از قضاوت کردن اجتناب کنند و به طور مشترک کار کنند.
نکات کلیدی
- پس از این که توضیح دادیم روش طوفان فکری چیست، دریافتید که جلسات طوفان فکری می‌توانند راه‌حل‌های خوبی برای مشکلات ارائه دهند، اگر به‌خوبی مدیریت شوند؛ همچنین می‌توانند افراد را به پیداکردن راه‌حل تشویق کنند، زیرا آنها با هم همکاری می‌کنند و در گسترش ایده‌ها نقش مهمی دارند.
- بهترین روش، ترکیبی از طوفان مغزی فردی و گروهی است. یادتان باشد که در طی جلسات طوفان ذهنی، از هیچ ایده‌ای نباید انتقاد و خلاقیت افراد را باید تشویق کرد.
با ساختن یک رزومه حرفه‌ای، برای استخدام در بهترین فرصت‌های شغلی اقدام کنید.
شما این جلسه از خلاقیت را مطالعه کرده‌اید.
برای ثبت این جلسه و مطالعه کامل دوره، وارد شوید.
دیدگاه